Oosterzele, 25/03/2017: In de dekenale kerk, Sint-Gangulphus van Oosterzele kwamen een 40 tal liefhebbers van muziek samen tijdens de nacht van de geschiedenis georganiseerd door de plaatselijke afdeling van het Davidsfonds. Dit jaar werd er gekozen voor muziek in de Sint-Gangulphus kerk staat een pas gerestaureerd orgel Van Peteghem, een betere plaats kon men niet bedenken om de geschiedenis van “Het orgel in woord en muziek” als voordracht voor te stellen.
Nicolas De Troyer
Nicolas De Troyer (1984) volgde al op jeugdige leeftijd pianostudies bij Marie Kuijken. Later volgde hij in de muziekacademie te Lokeren orgellessen bij Jenny Stoop, Jo Van Eetvelde en Lieve Van de Rosteyne. Naar dit instrument ging zijn ware voorliefde. Na zijn muziekstudies studeerde Nicolas tevens musicologie aan de Katholieke Universiteit Leuven, en behaalde in juni 2012 het diploma van ‘Master of Arts in de musicologie’ met onderscheiding.
Hij nam reeds met succes deel aan verschillende internationale orgelconcours. In 2002 werd hij laureaat van de Axion Classics-wedstrijd van Dexia Bank. In 2006 werd hij winnaar van het elfde internationale orgelconcours te Leiden in de categorie ‘Orgelmuziek XXe eeuw’. In 2007 werd hij laureaat van het twaalfde internationale C ésar Franckconcours te Haarlem.
Nicolas is titularis-organist van het historische orgel van de Sint-Pauluskerk te Antwerpen. Hij is tevens verbonden als organist aan de Sint-Pieterskerk te Hamme en de Dominicanenkerk te Brussel.
Geschiedenis van het Orgel
Het orgel zou een uitvinding zijn van Ktesibios, een werktuigkundige uit Alexandri ë, en dateren uit de derde eeuw voor Christus. Hij noemde dit nieuwe muziekinstrument Hydraulos. De aulos was een populair dubbelriet-blaasinstrument; Ktesibios plaatste een reeks auloi van verschillende lengtes op een bak waar lucht onder druk in werd gepompt; een constante luchtdruk werd geleverd door een pompsysteem waarbij de luchtdruk werd gereguleerd door water. Een soortgelijk instrument, met één register, wordt in de eerste eeuw na Chr. beschreven door Heron, ook uit Alexandri ë. De architect Vitruvius beschrijft, één of twee generaties voor Heron, al een ingewikkelder orgel met twee zuigerpompen en tot acht verschillende registers.
Met de neergang van het West-Romeinse rijk verdween ook het orgel in West-Europa, maar in het Oost-Romeinse rijk (Byzantium) bleef het voortbestaan. Hoe het orgel weer in het Westen geraakt is, blijft enigszins onduidelijk. Het is wel zeker dat Pepijn de Korte in 757 een orgel cadeau kreeg van de Byzantijnse keizer Constantijn V. Er is ook nog sprake van Georgius, een Venetiaanse priester, die rond 826 zou begonnen zijn met de bouw van orgels.
Het orgel ontwikkelde zich naar een hoogtepunt, dat bereikt werd in het midden van de 18e eeuw. Hierna werd er voortdurend geprobeerd het orgel te verbeteren en aan te passen aan de eisen van de tijd en veranderende smaak. Vooral de komst van het industri ële tijdperk is van grote invloed geweest. In onze tijd zijn we weer teruggekeerd naar de bouwwijze van het orgel in deze periode van bloei van het mechanische orgel. Het belangrijkste dat wij uit onze huidige tijd hebben toegevoegd, is de elektrische windmachine. Deze zorgt dat de balgen gevuld blijven met orgelwind, waardoor we afscheid konden nemen van de orgeltrapper of calcant.
Van Peteghem
De Gentse orgelbouwersfamilie Van Peteghem was vier generaties lang in heel Vlaanderen, Frans-Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen actief. Van ca. 1733 tot ca. 1870 hebben de Van Peteghems de Vlaamse rococo-orgelbouw een eigen gestalte gegeven. Binnen hun globale oeuvre, dat uit een 400-tal werkstukken bestaat, is er een vanzelfsprekende continuïteit, waar binnenin een ongelooflijke diversiteit waarneembaar is. Hun oeuvre laat zich dan ook zeer moeilijk in ‘stijlperiodes’ indelen. De Van Peteghems passen zich zeer soepel aan bij bepaalde eisen van hun opdrachtgevers i.v.m. de architectuur van het orgelmeubel, en, wat eigenlijk nog minder bekend is gebleven: zij experimenteerden veelvuldig met mensuren. De bijzonder rijke verscheidenheid van hun oeuvre valt te verklaren door een grote variatiekunde binnen een welbepaalde stijloptie, met name deze van het rococo.
Variatie in klankkleur en -sterkte
De eerste orgels hadden geen registers waarmee rijen pijpen in- en uitgeschakeld kunnen worden. Variatie in klankkleur of -sterkte was dus niet mogelijk. Om toch aan de wens van afwisseling tegemoet te komen, bouwde men achter de speler een tweede orgel, dat rugpositief genoemd werd. Ook werd er wel een tweede orgel boven het eerste opgesteld, het bovenwerk. Om meer speelmogelijkheden voor de handen over te houden, werden de baspijpen met de voeten bespeeld: het pedaal, uitgevonden omstreeks 1470.
Gebruik
Kerkorgels werden oorspronkelijk niet gebruikt als begeleidingsinstrument, maar om op ge ëigende plekken in de liturgie muziekstukken te laten horen. Met name in de zestiende- en zeventiende-eeuwse Nederlanden werd het kerkorgel zelfs überhaupt niet gebruikt tijdens kerkdiensten of Heilige Missen, maar alleen voor concerten, en ter opluistering van seculiere evenementen. In sommige steden was het orgel van de belangrijkste kerk(en) dan ook eigendom van het stadsbestuur, en de organist in dienst van de wereldlijke overheid. Toch werd de voornaamste taak van het kerkorgel het begeleiden van de volkszang, allereerst in de protestantse kerken later ook in de meeste rooms-katholieke kerken. Hoofddoel werd het begeleiden van menselijke stemmen (een koor of solist) en het kerkorgel werd dan ook voor deze taak uitgerust.
Grotere kerken hebben vaak meerdere orgels. Naast het hoofdorgel staat er dan vaak ook een koororgel en soms ook nog een kistorgel. In de Evangelische Kerken (lidkerken van de Gemeenschap van Protestantse Kerken in Europa) staat soms een altaarorgel.