Lezersbrief, 03/09/2017 – Open Monumentendag en Dag van de Architectuur vallen samen. Een twintigtal plekken zijn geselecteerd waar hedendaagse architectuur en onroerend erfgoed op een mooie manier samengaan. Tijdens een persmoment in het ‘Huis van de Architect’ overhandigde vzw Gard’Plastiq onderstaande reflectie aan een paar betrokkenen.
Lezersbrief, Smeerebbe-Vloerzegem, 9 mei 2017
Een reflectie bij het Info- en persmoment van het Festival van de Architectuur 10 mei 2017 om 10 uur in het atelier Vlaamse Bouwmeester, Ravensteingalerij 54- 59, 1000 Brussel.
Een monument staat nooit alleen
Een twintigtal plekken selecteren waar hedendaagse architectuur en onroerend erfgoed op een mooie manier samengaan kan blijkbaar nu nog. Dat Herita en het Vlaams Architectuurinstituut in deze gevallen de handen in mekaar slaan op de Dag van de Architectuur en Monumentendag is zeer lovenswaardig. In de desgevallende voorbeelden gaat het telkens over ideale omstandigheden waarbij verbouwingen aan en in monumenten of dorpsgezichten gerealiseerd werden. Het gaat er over gemakkelijke, probleemloze restauratie-verbouwdossiers van monumenten zelf. Problematischer is het echter gesteld met de ruimte en architectuur rond een geklasseerd monument en dorpsgezicht, die het optimaal ruimtelijk functioneren van het geklasseerd gebouw en dorpsgezicht direct beïnvloeden. Naast die 20 mooie voorbeelden zijn er langs om meer minder fraaie voorbeelden die kunnen getoond worden waar visuele schade berokkend wordt aan monumenten. Nu de 50-meter- advieszone rond monumenten niet meer van toepassing is en er sinds januari dit jaar zelfs geen advies meer hoeft gegeven te worden door Onroerend Erfgoed in stedenbouwkundige dossiers aanpalend aan een geklasseerd monument of dorpsgezicht, worden deze meer dan ooit concreet bedreigd. Onherroepelijke visuele schade toebrengen,… gesteund door de wet Steden en gemeenten hebben alle beslissingsrecht in stedenbouwkundige dossiers en niet elke stad of gemeente is monumenten goedgezind. De grootste bedreiging voor geklasseerde monumenten schuilt in die stedenbouwkundige aanvragen waarvoor geen architect nodig is en waar de aanpalenden aan monumenten met amateuristische eigen schetsontwerpen, politiek gesteund, hun gekste grote dromen kunnen waar maken, tot vlak tegen een geklasseerd dorpsgezicht en monument. Het overweldigend gamma aan door de gemeentebesturen aanvaarde bouwmaterialen voor de doe-het- zelver, dagen de eerste de beste zelfklusser uit tot de verwezenlijking van de gekste verbouwdromen. Het is weer oprit-, carport- en kotjesbouwen-hoogtijd binnen ieders bereik! Monumentenagressie is het nieuwe begrip dat daaruit voortvloeit en dat door menig gemeente- of stadsbestuur wordt getolereerd. De politieke idee dat elke burger op zijn lapje grond naast een monument ook het recht heeft om te doen wat hij wil is nu gewettigd…. met alle gevolgen van dien!
In het ergste geval kan een aanpalende monumenten-agressor met de hulp van een politieker, een advocaat, de juiste persoon op de juiste plaats, zijn groot gelijk halen en een monument onherroepelijk visuele schade toebrengen. De onlangs verworven rechten van omwonenden van geklasseerde monumenten en dorpsgezichten zijn sinds januari 2017 zelfs in een wet gegoten. Het geklasseerd monument daarentegen verliest langs om meer zijn zo essentieel recht op respectvol ruimtelijk functioneren. De zeer strenge voorschriften die Onroerend Erfgoed oplegt gelden enkel nu nog voor de monumenten zelf, en binnen de dorpsgezichten. Het algemeen belang en nut van monumenten worden niet langer gediend. In het nieuwe decreet slaat de zogenaamde bufferzone enkel op de ruimte binnen de geklasseerde zone. Er bestaat m.a.w. geen wettelijke bufferzone meer rond monumenten die ze beschermt tegen ontsiering van buiten uit. Onroerend Erfgoed komt vanaf nu niet meer tussen in ‘hete’ dossiers, ‘palend aan’, omdat zij zelfs geen advies meer mogen geven in wat betreft ‘aanpalend’. Heeft het nog zin om na januari 2017 de waardevolle bedreigde of de reeds visueel beschadigde geklasseerde monumenten nog verder te blijven beschermen als ‘foute eilandjes’?
Wijzelf zijn de eigenaars van een bescheiden, maar waardevol stukje architectuur uit 1867, een authentiek landelijk dorpsschoolcomplex: schoolhuis met klaslokaal, jongens speelplaats en meisjesspeelweide, boomgaard en tuin. De perceelsgrens rondom is beschermd als dorpsgezicht. Het kreeg een herbestemming als woning en atelier voor beeldende kunsten en restauratieatelier. We restaureerden het hele complex begeleid door Monumenten en Landschappen. In 2001 werden wij genomineerd voor de Vlaamse Monumentenprijs wegens de hoge graad van afwerking van de restauratie, o.a. voor het knipvoegwerk met inschildering van de voorgevel. Wij weten best mee te spreken over wat bedreigingen inhouden voor een monument. Met veel idealisme en financi ële lasten moesten wij ons meermaals verdedigen tegen die concrete bedreigingen van buiten uit. Het is meer dan ooit vechten geweest tegen de bierkaai, dweilen met de kraan open, omdat elk wettelijk kader ter verdediging van een monument ontbreekt! Wij konden nooit rekenen op concrete afdoende hulp van overheidswege. Sinds die nominatie is dit landelijk complex reeds vier keer bedreigd door aanpalenden, door de stad Geraardsbergen inbegrepen…
Aan de straatkant is het complex nu onherroepelijk visueel beschadigd door een aan-palende ‘monumentenagressor‘, dit met de hulp en de goedkeuring van de stad Geraardsbergen. De perceelsgrens rondom is beschermd als dorpsgezicht, het complex als monument. Op minder dan 10 cm hiervan plaatste de aanpalende in zijn voortuin een reeks L- betonnen om de eeuwenoude talud (die deel uitmaakt van de bescherming) te stutten en een twee meter hoge kitscherige omheining in bruine composiet tot vlak tegen de knipvoeg met inschildering en geklasseerde omheiningsmuur van de als dorpsgezicht geklasseerde jongensspeelplaats. Niettegenstaande beroep aangetekend bij de Provincie Oost-Vlaanderen liet de Inspecteur Stedenbouw van de Provincie Oost-Vlaanderen de uiteindelijke beslissing over aan de stedenbouwkundige dienst van de stad Geraardsbergen die de werken goedkeurde en noch rekening hield met het naar onze mening te zwak geformuleerde advies van Onroerend Erfgoed, noch met het monument, noch met het geklasseerde dorpsgezicht zijnde de perceelsgrens van het landelijk schoolcomplex. Nu geen enkele wet nog in het voordeel pleit van een beschermd monument en de bufferzone niet meer bestaat, worden monumenten m éér dan ooit echt bedreigd door schade lukraak toegediend door omwonenden. Er ontbreekt een duidelijker wettelijk kader dat dit alles onmogelijk maakt!
Beschermd bij Koninklijk Besluit
In de ons omliggende landen zou het niet kunnen! In Belgi ë worden monumenten echter zeer stiefmoederlijk behandeld, niet echt beschermd door wetten, enkel administratief beschermd ‘bij Koninklijk Besluit’. Het wordt hoog tijd dat weer vanuit de hoogste instanties onpartijdig beslist wordt over dossiers die te maken hebben met beschermde monumenten, net zoals in de ons omliggende landen. Monumenten zijn een te waardevolle materie van algemeen belang, alle beslissingsrecht er omtrent mag niet genomen worden op plaatselijk gemeentelijk vlak. Ons architectuurpatrimonium is in eerste instantie een aangelegenheid voor de hoogste niveaus van stedenbouw. Een zoethoudertje Men geeft nu, blijkbaar als compensatie voor de zware morele en financi ële lasten die het beheer van een monument met zich meebrengt, de eigenaars van monumenten sinds 14 mei 2017 gunstige financi ële tegemoetkomingen cadeau. Men heeft o.a. een minimumtaks geregeld voor erven. Deze financi ële tegemoetkomingen wegen echter niet op tegen de morele last die je alleen moet dragen als eigenaar in de gevechten tegen de bierkaai. In een monument wonen vraagt meer dan een dagelijks engagement. De latente last van bedreigingen aan het adres van monumentenbewoners die escaleren in pesterijen zijn niet gekend. Dat de concrete overheidsondersteuning voor eigenaars van monumenten die met dergelijke problemen te maken hebben ontbreekt, is onwettig. Die last zou in de eerste plaats moeten gedragen worden door de betrokken overheidsdiensten. Wij zijn geen alleenstaand geval en vinden dat nu gereageerd moet worden op het huidige monumentendecreet, op de essenti ële tekortkomingen in de wetgeving omtrent beschermde monumenten en hun directe omgeving, door er een veel beter beschermend kader voor te cre ëren. Wij zijn initiatiefnemer langs deze en bieden graag onze medewerking aan.
Het is met Open Monumentendag dit jaar precies 150 jaar geleden dat dit landelijk dorpsschooltje in gebruik werd genomen. Een feestelijke herdenking zou het moeten worden. Wij hebben echter alle voorbereidend werk i.f.v. een tentoonstelling moeten stoppen omdat de lopende dossiers ter verdediging van voorgaande voorrang hebben en te veel werk en inspanningen vragen. Wij overwegen om het anders aan te pakken. Het zou hypocriet zijn om de waarheid over dit ogenschijnlijk ‘beschermd’ monument te camoufleren of te verzwijgen. Misschien moeten wij de wrang smakende realiteit, of hoe het niet moet, het gevecht tegen de bierkaai tonen, en niets anders! Dit naast jullie prachtig initiatief, waar hedendaagse architectuur en onroerend erfgoed op een mooie manier wel kunnen samengaan…… Omdat het niet goed gaat met monumentenzorg vinden wij dat HERITA, als neutrale organisatie de geplaatste vereniging is om ook te polsen naar problemen bij alle monumentenbeheerders en eigenaars van monumenten, om deze te bundelen en ze uiteindelijk te melden aan de bevoegde instanties. Tot zover deze reflectie bij deze Open Monumentendag 2017.
Besluit
-De Vlaamse en Federale Overheid moeten hun rechtsstreekse verantwoordelijkheid in monumentenzaken terug plichtsgetrouw opnemen.
-Gemeenten moeten bewust gemaakt worden van hun verantwoordelijkheid en van de impact van hun eigen vergunningsbeleid op beschermd onroerend erfgoed, na het terugtrekken van de Vlaamse overheid. Elementen zoals beeld- en leefkwaliteit spelen daarin zeker een rol.
-Door het loslaten van (impact op) bufferzones rond monumenten ontstaat een grote discrepantie tussen de verantwoordelijkheid en strakke plichten van een beheerder van een beschermd monument versus de aangrenzende omgeving waar nauwelijks nog restricties gelden.
Vraag is wie en hoe dit op de beste manier kan aangebracht worden bij gemeenten en de Vlaamse overheid opdat hier verbetering in komt. Er zijn twee instrumenten die rechtstreekse impact hebben: het Onroerenderfgoeddecreet en de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. De Codex is echter een kluwen waar de erfgoedsector weinig impact op heeft! Ongetwijfeld zijn wij niet het enige geval. De vraag aan Herita om de problematiek ruimer te bevragen en vervolgens op te nemen met de Vlaamse overheid en de gemeenten zou hierin goed passen en strookt qua timing perfect met de gezamenlijke actie Vlaams Architectuurinstituut – Herita in september.
In het programma van Open Monumentendag vind je onder de titel ‘Niet zo maar een schooltje’ te Smeerebbe-Vloerzegem, Oost-Vlaanderen meer gegevens i.v.m. de openstelling van ons schooltje uit 1867, precies 150 jaar geleden gebouwd door architect F. Van Hoecke uit Gent. Alvast van harte dank voor de aandacht die u aan deze reflectie wil schenken en van harte welkom op 10 september e.k. in Smeerebbe-Vloerzegem!
Voor vzw GARD’PLASTIQ, een niet gesubsidieerde vereniging die zich reeds meer dan 25 jaar concreet inzet voor behoud van monumenten en roerend erfgoed, ontwerpt en tentoonstellingen bouwt.
Etienne & Marie-Paule De Vis —Keymolen
Voorzitter, werkend lid.
Etienne.de.vis@gardplastiq.be