15/12/2017 – De klimop van Kerstmis werd op lichtmis aan het vee gegeven! In het christendom werd ‘Klimop’ als een sacrale plant opgenomen. Ze is gewijd aan de Heiligen Emebert, Maur en Paul, Emebert en Maur hebben hun naamdag op 15 januari en de Heilige Paulus op 25 januari ge ëerd.
Als groenblijvende plant werd klimop in de oudheid als zinnebeeld van het eeuwige leven, trouw, gehechtheid en volharding van het verlangen beschouwd. Bij bruiloftsfeesten in het Oude Griekenland schonk men het bruidspaar een klimopplant als teken van enige liefde en trouw; daarin lag ook de wens om het leven verder te zetten. De symboliek gebaseerd op de fysieke eigenschappen van de plant verdween met de val van het heidendom. De symboliek van altijd groene verschijning, ‘eeuwig leven en ik blijf je trouw’, bleef evenwel voortbestaan. Op vroeg christelijke sarcofagen en catacomben vond men klimopbladeren, terug als symbool van eeuwige verbondenheid en eeuwig leven. — In het Henegouwse dorpje, Thoicourt, een deelgemeente van Silly, waar ik dikwijls in de natuur ga wandelen, staat naast de kerkmuur, die naar het zuiden is gericht, nog een oude zandstenen grafsteen waarop klimop is gebeeldhouwd.
De hulst en klimop die de kerken versierden, in de kerstperiode, werden ooit zeer op prijs gesteld. Engelse en Bretoense boeren hadden dan ook de gewoonte om hun vee klimop te voeren op ‘Candlemas Day’: dit is op 2 februari of met Lichtmis. In feite waren het de restanten van het kerstgroen waarmee huizen en kerken werden versierd.
Klimop is een wintergroene kruipplant met hechtwortels die heel dicht en in plakjes tegen elkaar staan. De spiegelende en met was bedekte bladeren zijn enkelvoudig en staan verspreid. Doordat erop de bladeren een waslaag ligt, worden ze in de winter beschermd tegen uitdroging. Aan de bloeiende twijgen van de plant zijn de bladeren ruitvormig tot ovaal en niet gelobd. Aan de niet bloeiende twijgen zijn de bladeren drie- tot vijflobbig gedeeld, deze bladeren zijn de mooiste.
Klimop was in de oudheid een plant met hoge sacrale waarde. Als doorlevende plant werd zij in het verleden aan heel wat natuurgoden toegewijd: o.a. aan Dionysos in Griekenland of aan Bacchus in Rome. Dionysos en zijn gevolg waren met klimop omkranst, evenals zijn thyrsusstaf en zijn wijnbeker. De thyrsusstaf ontstond in de vijfde eeuw voor onze jaartelling in Thraci ë, en was oorspronkelijk een stengel van een schermbloemige plant (planten met een holle stengel) aan de top versierd met wijn- of klimopranken en dennenkegels. Het Thracische rijk strekte zich tussen 4000 voor Christus tot 300 jaar na het begin onze jaartelling uit van de Kaukasus naar het zuidwesten van Europa. Ook de muze van de liefdeszang Cilliope, droeg een kroon van klimop, en rond het altaar van de huwelijk god ‘Hymen’ slingerde eveneens een klimoprank. Zeus, de god der goden, eerde eveneens klimop, zijn priesters moesten de wijnstok mijden en klimop aanraken om te kunnen profeteren. Klimop en wijnrank werden immers als elkaars tegenpolen beschouwd: wijn maakt dronken en klimop behoedt hier tegen, maar veroorzaakt wel een profetische extase. De gelijkenis tussen de bladeren van klimop en wijnrank, en hun gemeenschappelijke eigenschap als klimplant hebben ertoe geleid dat hun mythologie nauw verwant is.
– Michelangelo Merisi da Caravaggio, tous court beter bekend als Caravaggio, schilderde tijdens zijn barokperiode, Caravaggio schilderde ook al tijdens de periode van het mani ërisme, twee keer Bacchus, de god van de wijn. Zijn meest bekende ‘een zieke Bacchus’ schilderde hij met een krans van klimop op het hoofd. De gezonde met een krans van wijnbladeren op het hoofd. —
Zowel de Oude Grieken dachten, net als de indianen vroeger, dat de houtsoorten waarmee een offervuur aangemaakt wordt, afkomstig moet zijn van een epifytenplant, een parasitaire plant of een klimplant. De reden hiervoor is de analogie met de vereniging van twee geslachten: het actieve mannelijke wordt in het passieve vrouwelijke gebracht. Bij de Hindoes is dit trouwens nu nog zo. Trouwens, wanneer zij een offervuur aanmaken, mag het vuur zelfs de aarde niet raken, want in de aarde kunnen immers de ‘Boze geesten’ huizen. Het is daarom dat ze om een offervuur te branden planten nemen die met de grond niet in aanraking zijn geweest. Ook daarom vlechten ze platte maanden of schalen van klimop. Daarin wordt dan hout gelegd van epifyten en parasieten. Het vuur wordt dan met een brandend stuk hout van klimop of een andere klimplant aangemaakt. Klimplanten worden immers beschouwd als planten die de overgang bezitten van zowel grondplant als epifytplant. Epifyten zijn planten die op andere planten groeien. Zo kennen wij vlierstruik of de braam die op een oude knotwilg kan groeien, of maretakken, varens en orchidee ën.
Tijdens de carnavaldansen die in Engeland op Vastenavond worden uitgevoerd, zijn er steeds een ‘Holly-boye’(dit is een hulstjongen), en een ‘Ivy-gril’(een klimopmeisje) aanwezig. De klimop symboliseert hier het vrouwelijke, de hulst, met zij veel rode bolletjes, het mannelijke.
Tot op vandaag vinden we klimop op allerlei attributen die deel uitmaken van de kerstversiering terug.
De laatste jaren rijzen er op onze kerkhoven terug grafstenen op, waarbij een afgeknotte zuil staat. Meestal zijn op zo een zuil klimopranken gegraveerd. In Groot-Brittanni ë is de traditie om op grafstenen klimop te beeldhouwen nooit weggeweest. In de periode rond Kerstmis wordt klimop, (ivy, in het Engels), daar ook talrijk verwerkt in allerhande kronen en loofslingers om de huizen mee te versieren. Ivy is daar, en dit door de eeuwen heen, een niet weg te denken populaire meisjesnaam!
Heel waarschijnlijk zult u ook nu ergens in uw huis, heel onbewust zelfs, versieringen met een guirlande of bloemenstuk, waarin een klimoprankje verwerkt of afgedrukt is aantreffen. Ook voor het feest vaan Sint-Valentijn zult u klimop versiert met rode hartjes en linten overal aantreffen. Denk er dan aan dat deze groene blaadjes de eeuwige trouw en de voortzetting van het leven symboliseren.
Mochten daarenboven, bij het feesten, de lekkere wijnen een kwade kater hebben achterlaten, wel vlecht dan een krans van klimop en plaats ze op uw tergend hoofd. Uw wijnkater zal u langs uw tenen verlaten, tenzij ook deze al wijnkleurig gezwollen staan. Want dan moet u klimopbladeren een paar uur in azijn laten weken, en de geweekte bladeren om uw tenen en voeten wikkelen, het zal helpen tegen jicht en eksterogen!
– Als de herfstwolken voor de blauwe zomerhemel schuiven, staat de tuin vol zaad. Het stuifmeel heeft dankzij, onder andere, bijen en vlinders op een zonnige dag een stamper bereikt. Terwijl op dat moment de meeste vlinders aan het verpoppen zijn, gaat het bijenleven, in de imkerskasten, verder. Als de temperatuur, zoals dat dit jaar in de herfst het geval was, rond de 10 °C aanhoudt blijft de koningin onvermoeibaar verder eitjes produceren.
Vooral jonge gekroonde koninginnen, onderscheiden zich hierin. Hoewel tal groenbemesters zoals Phacelia, ook bijenbrood genaamd, of gele mosterd (Sinapis alba) evenals bladrammenas ‘Raphanus sativus’, elk jaar in de herfst flink wat eiwitreserves leveren via hun stuifmeel; vers stuifmeel blijft dan heel welkom voor het bijenvolk. Is er nog een andere plant die daarvoor, al eeuwenlang en over bijna heel de wereld, zorgt: ‘Klimop!’ Klimop gaat in de 2de week van september bloeien en levert gedurende een 3-tal weken enorm veel stuifmeel. Daarna gaat klimop vruchtjes vormen en deze gedurende de hele winter bewaren. In april zien deze vruchten dan zwart en zijn ze rijp. Ze worden, op dat ogenblik, dan een lekkernij voor lijsters en merels.
Karel De Pelsemaeker.
PS: Thoricourt in een prachtig en rustig en landelijk dorpje nabij de Taalgrens; het ligt op 15 km van de Vlaams Brabantse gemeente Bever. Thouricourt is een deelgemeente van Silly en heeft twee indrukwekkende kastelen, en enige mooie oude hoeven. Op één van deze chateaus woonde de heer Arthuur ( Au Cour de Arthuur ) is Thoricourt geworden. Deze gemeente, net als de omgeving het land van Edingen, is lang tweetalig geweest. In het kerkje, dat gewijd is aan Onze-lieve-Vrouw, hangt er een tekst op die vermeldt dat deze kerk deel uitmaakte van de Abdij van Geraardsbergen!
Meer info: google eens op: http://www.domaine-de-thoricourt.eu/histoire.html