25/09/2018 – Stemmen! E én of meerdere bolletjes kleuren, meer is dat niet. Maar wat is nu het verschil tussen een kopstem en een naamstem? Hoe worden die zeteltjes verdeeld? Wat gebeurt er met de blanco stemmen? We leggen het u glashelder uit in 5 lessen.
Les 1 – Hoe stem ik geldig?
– U kiest voor een lijst. Dit noemen we een lijststem.
– U kiest voor één of meer namen binnen één lijst, dit noemen we een voorkeurstem.
– U stemt blanco. Blanco stemmen mag maar deze tellen net als ongeldige stemmen niet mee bij de verdeling van zetels. Geldig stemmen, check! Maar wat is nu het gevolg van zo een lijst- of voorkeurstem?
Les 2 – Blanco stemmen voor experts
Als je blanco stemt wordt deze niet bij de meerderheid geteld. Het maakt dus de meerderheid niet groter. Dit fabeltje bannen we graag de wereld uit. Je maakt dus geen statement door blanco of ongeldig te stemmen. Je gooit alleen maar je macht als kiezer weg.
Les 3 – Wat is het verschil tussen een lijststem en een voorkeurstem?
Verkiezingen gaan over partijen die hun lijst voorstellen, als ook over kandidaten die op die lijst staan. En wanneer de zetels eenmaal verdeeld zijn, moet er ook bepaald worden wie voor welke partij op die zetels zal plaatsnemen. Om te weten wie er nu precies verkozen is moeten we zowel naar de lijststemmen als naar de voorkeurstemmen kijken.
Met een lijststem (ook wel kopstem genoemd) geef je aan dat je het eens bent met de volgorde waarin de kandidaten op de lijst staan. Je geeft eigenlijk op die manier een voorkeurstem aan de kandidaat op nummer één, die we de lijsttrekker noemen. En als die jouw stem niet nodig heeft om verkozen te geraken dan gaat je stem naar kandidaat nummer twee, enzoverder.
Met een voorkeurstem (ook wel naamstem genoemd) geef je aan dat de lijstvolgorde zoals door de partij vooropgesteld niet noodzakelijk gerespecteerd moet worden. Je kan verschillende voorkeurstemmen uitbrengen (maar denk aan de voorwaarde om geldig te stemmen, binnen één lijst blijven) en zo verschillende kandidaten de stemmen bezorgen die ze nodig hebben om verkozen te raken.
Om nu te berekenen welke kandidaten het verkiesbaarheidscijfer (Verkiesbaarheidscijfer? Geen paniek, dat leggen we straks wel uit) behalen, wegen de lijststemmen maar half zo zwaar door als de voorkeurstemmen. Populaire kandidaten kunnen op die manier de lijstvolgorde doorbreken en van op een lagere plaats verkozen worden. Dat gebeurt door vaak met de lijstduwer, die op de zeer zichtbare laatste plaatst staat.
Les 4 – Zetelen
Zetels! Zetels! Zetels! Politiekers zijn er dol op! Ze dromen ervan en willen er zo veel mogelijk hebben. Het aantal zetels in de gemeenteraad is vastgelegd door het gemeentedecreet en is afhankelijk van het aantal inwoners van een gemeente. In een gemeenteraad moeten er tussen de 7 en 55 zetels verdeeld worden (in Zottegem zijn dat er bijvoorbeeld 29).
Om te bepalen op hoeveel zetels een bepaalde partij recht heeft, moeten we de uitslag van de verkiezingen per partij bekijken. Deze uitslag, ook wel het stemcijfer genoemd, is de som van het aantal keer dat een van volgende keuzes werd gemaakt:
- Een stem op de lijst;
- Een stem op een of meerdere personen binnen een lijst;
- Of een combinatie van beide.
Het stemcijfer is dus het totale aantal geldige stemmen voor een bepaalde lijst of partij.
Nadat het stemcijfer werd bepaald, wordt het aantal zetels tussen de verschillende partijen verdeeld via het “systeem Imperiali”. Deze methode is een relatief evenredig systeem dat als achterliggend doel heeft de grotere partijen te bevoordelen. Zo voorkom je een versnippering van de stemmen en kan er sneller een meerderheid gevormd worden. We delen het stemcijfer van iedere lijst achtereenvolgens door 2, 3, 4, … (in feite door 1, 1 ½, 2, 2 ½; 3, 3 ½,… om correct te zijn, maar we gaan als voorbeeld ronde cijfers gebruiken).
Zo krijg je een tabel met de verschillende resultaten van die delingen. Deze resultaten worden ook wel quoti ënten genoemd. Vervolgens worden de quoti ënten van groot naar klein gerangschikt. Nu kunnen we de zetels gaan verdelen. Het grootste quoti ënt heeft recht op de eerste zetel, het tweede grootste quoti ënt gaat aan de haal met de tweede zetel, en ga zo maar door. Een fictief voorbeeld maakt het misschien wat duidelijker:
Wanneer we de quoti ënten rangschikken van groot naar klein (400 — 266 — 200 – …) zien we dat lijst ‘De Bokken’ recht heeft op zetel 1 en 2, lijst ‘De Geiten’ op zetel 3 en lijst ‘De Bokken’ nog eens op zetel 4. Lijst ‘De Bokken’ heeft een zogezegde meerderheid in de zetels. Ook handig om weten: is er een ex aequo tussen twee partijen, dan gaat die zetel naar de partij met het hoogste stemcijfer.
Les 5 – Verkozen
Aan de hand van het stemcijfer kunnen we bepalen welk poepke in welk zetelke mag zitten. Dit doen we in drie stappen.
- Verkiezingscijfer (hier heb je hem!) bepalen
We weten dat lijst ‘De Bokken’ 800 stemmen kreeg en 3 zetels behaalde. Op basis van deze cijfers gaan we het verkiesbaarheidscijfer berekenen:
(stemcijfer x zetelaantal) : (zetelaantal + 1)
voor lijst ‘De Bokken’ wordt dit dan (800 x 3) : (3+1) = 600
Dit cijfer wordt per lijst berekend en staat voor het aantal stemmen dat een kandidaat zeker moet behalen vooraleer hij/zij een zetel toegewezen krijgt. Het gebeurt echter zelden dat een kandidaat onmiddellijk zoveel stemmen scoort. Daarom wordt er meestal rechtstreeks overgegaan tot de volgende stap: de overdracht van de lijststemmen.
- De overdracht van de lijststemmen
Lijst ‘De Bokken’ behaalde 500 lijststemmen, dat zijn de stemmen die akkoord gaan met de volgorde van de lijst. Om het verkiesbaarheidscijfer te halen, kunnen de kandidaten gebruik maken van het aantal over te dragen lijststemmen. Deze worden als volgt berekend:
(aantal lijststemmen x zetelaantal) : 3
voor lijst ‘De Bokken’ is dat (500 x 3) : 3 = 500
- De helft van de lijststemmen wordt overgedragen aan de kandidaten die onvoldoende voorkeurstemmen hebben om zo alsnog het verkiesbaarheidscijfer te halen.
- Als het aantal voorkeurstemmen van kandidaat 1 lager ligt dan het verkiesbaarheidscijfer, mag hij putten uit de over te dragen lijststemmen om zijn cijfer aan te vullen. Vervolgens is de tweede op de lijst aan de beurt. Tot de helft van de over te dragen stemmen allemaal zijn opgebruikt.
- De Effectief verkozenen aanduiden
De lijststemmen zijn overgedragen. Nu is het tijd om naar het stemmentotaal per kandidaat kijken. Het stemmentotaal is de som van het aantal naamstemmen met de overgedragen lijststemmen voor die bepaalde kandidaat. Dit cijfer wordt gebruikt om de effectieve kandidaten te rangschikken. Aan de hand van die rangschikking worden de zetels, waar een bepaalde partij recht op heeft, toegekend. De eerste in de rangschikking heeft dan recht op zetel 1. Hij/zij is effectief verkozen en mag nu gaan zetelen in de gemeenteraad.
Dan kunnen we nu eindelijk overgaan naar de coalitiegesprekken, maar dat lieve Beiaard-buis-kinderen is voor een andere keer 😉
Bronnen: Vlaamse Overheid – VRT Nieuws