De straatkapel op de hoek van Reaalstraat en Van Der Schuerenstraat Nederhasselt, in de volksmond ‘kapel aan ‘t klooster’ wordt dezer dagen afgebroken. Naar aanleiding van die sloope stedelijk adviesraad voor erfgoedbeleid een tipje op van de geschiedenis van deze kapel. De erfgoedraad kijkt tegelijkertijd naar de toekomst.
Wat ging vooraf aan de nakende sloop?
De stedelijke adviesraad voor erfgoedbeleid Ninove is bij dit dossier betrokken geweest sinds een sloopaanvraag in de zomer van 2018. Aansluitend op die sloopaanvraag van vzw Amon werd de adviesvraag in september 2018 geagendeerd op de algemene vergadering van de erfgoedraad Ninove. Met eensgezindheid werd toen door alle leden ‘ongunstig advies’ uitgebracht. In datzelfde advies werd tevens aan het stadbestuur gevraagd om een beleidsvisie te ontwikkelen met betrekking tot onderhoud van kapellen die publiek toegankelijk zijn. Daarop volgend, in oktober 2018 weigerde het stadsbestuur ‘de aanvraag tot sloop van de kapel.’
Vorig jaar, net voor de lock down werd de erfgoedraad nogmaals om advies gevraagd waarop de stuurgroep opnieuw eensgezind ‘ongunstig’ adviseerde en tegelijk volgende suggestie meedeelde ter attentie van het stadsbestuur: “De leden reiken echter in bovenstaande motivatie concrete alternatieve mogelijkheden aan: ‘Zorg voor culturele relicten kan namelijk op een positieve wijze in de kijker gezet worden door te spreken over herstel/ restauratie van deze kapel in de plaats van over sloop. Deze situatie in Nederhasselt wordt door de erfgoedraad naar voor geschoven als een opportuniteit in de uiting van ‘brede erfgoedzorg in de dorpen’. Mits enige creatieve insteek kan er zonder twijfel een aanvaardbare oplossing gevonden worden.” (citaat 22 maart 2020)
In februari ll. ontvingen wij van het stadsbestuur de offici ële melding: ‘Noodgedwongen afbraak kapel Reaalstraat Nederhasselt’. De onveilige situatie werd namelijk scherp gesteld in een laatste stabiliteitsonderzoek .
Deze meimaand wordt de kapel gesloopt, haar geschiedenis wordt weer helder…
De erfgoedraad Ninove betreurt het verloop van dit dossier. De oorzaak van deze onveilige situatie situeert zich niet enkel en alleen in de laatste maanden. De laatste jaren is de zorg voor de kapel nihil geworden, de beelden zijn lange tijd niet meer te bespeuren, de aankleding was vervallen, gestaag was er toename van de bouwvalligheid.
In het besef dat gedane zaken niet te keren zijn wil de erfgoedraad vooral vooruit kijken. Daarom pleit de erfgoedraad heden om in het wederopbouwtraject de geschiedenis te respecteren en minstens de contouren van de huidige kapel zo trouw mogelijk na te volgen. Wat gesloopt wordt is namelijk meer dan een herkenningspunt in de afsluitmuur op de hoek van twee straten. Door de sloop zal het straatbeeld inderdaad wijzigen maar de bezorgdheid van de erfgoedraad ligt voornamelijk in het feit dat een relict van de lokale dorpsgeschiedenis staat te verdwijnen. De kapel is namelijk doorheen de tijd onderdeel geworden van een groter geheel. De overlevering vertelde ons dat de kapel er stond op die hoek al voor de bouw van de klaslokalen en het klooster in 1910. De bouw van het klooster en de school werd toen mogelijk gemaakt dankzij de schenking van een weldoenster van Ninove, Maria Haelterman, zus van priester Victor Haelterman, onderpastoor van Ninove. Onder impuls van de toenmalige dorpspastoor Philippe De Pillecijn heeft de lokale bevolking zich letterlijk geschaard achter de bouw van het complex. Dankzij de schenking en de lokale actieve betrokkenheid waren na enkele maanden twee klaslokalen, het afdak, WC’s en de afsluitmuur afgewerkt. Op 1 oktober 1910 werden er de eerste lessen gegeven. Het klooster echter was pas een maand later bewoonbaar. Drie zusters vormden op.
Tot midden jaren 1980 werd in de klaslokalen les gegeven, de lokale openbare bibliotheek was van 1955 tot 1974 gevestigd in het laatste (reserve)klaslokaal. Zowel de lokalen en speelplaats als het klooster zijn vele jaren de thuisbasis geweest voor activiteiten van de lokale verenigingen, de toneelgroep BJB, Kinderwelzijn, het vakantiepatronaat, …
In 1987 verlieten de laatste zusters ‘hun’ klooster, een stukje sociaal-culturele geschiedenis werd waardig afgesloten, de vzw Raveling werd nieuwe eigenaar van het bouwkundig erfgoed. Naast de sterk verminderde historisch religieuze zorg voor de hoekkapel is geleidelijk aan de zorg voor het bouwkundig relict verloren gegaan. De geschiedenis echter verdwijnt niet, gaat niet voorbij maar schrijdt verder. Vandaag maken wij immers de geschiedenis voor morgen. De zorg die nu opgebracht wordt voor relicten van sociocultureel erfgoed zal hoe dan ook verbindend en helend werken, niet in het minst op deze locatie in Nederhasselt, een landelijke nog vrij authentieke deelgemeente van onze stad.
Heden ontsluit de kapel haar eigen geschiedenis.
Nu de kapel gesloopt wordt en de houten binnenwanden weggenomen zijn ontsluit zich een merkwaardige tekst. De kalligrafische letters ‘Onze Lieve Vrouw van Troost. B.V.O.’ ooit zorgvuldig geschilderd op de zijmuren vertellen ons vandaag over het sociocultureel verleden van dit onroerend religieus erfgoed. De restanten van die specifieke muurtekst roept vragen op en stemmen tot nadenken over deze plek. Waarom net die woorden? Wanneer werden ze geschilderd? Welk Mariabeeld heeft er gestaan? Hoeveel buurtbewoners zullen om en rond bange, barre tijden, onder andere tijdens de beide wereldoorlogen, geknield hebben in deze kapel? Hoeveel dorpelingen zullen tijdens de Spaanse griep, de pandemie die woedde een eeuw geleden, op de hoek van de toenmalige Potaerdestraat en de Kleine Reaal, elkaar bemoedigd hebben of samen gepreveld met gevouwen handen: ‘Onze Lieve Vrouw van Troost bidt voor ons.’?
Erfgoedraad Ninove kijkt naar de toekomst en helpt zoeken naar oplossingen…
De sloop van deze kapel is voor de erfgoedraad dan ook een aanleiding om nog meer op te komen voor ‘Brede erfgoedzorg in onze stad’. Een terugblik en de liefde voor het verleden werken verbindend naar de toekomst, dat hebben wij duidelijk gesteld in onze ambitienota van 2018.
In die nota ter attentie van het stadsbestuur heeft de erfgoedraad expliciet aandacht gevraagd voor dorps- en stadsgezichten. In een van haar doelstellingen namelijk ‘Op de bres voor Onroerend erfgoed in de dorpen’ was het uitgangspunt: ‘Ninove heeft een gevarieerd potentieel aan waardevol onroerend erfgoed. Iedereen is gebaat met een weloverwogen zorg voor en omgang met ons lokaal erfgoed. Daarom is het belangrijk om vragen te durven stellen als: hoe kan onroerend erfgoed bijdragen tot ‘goed’ leven in onze stad? Hoe kan mede dankzij zorg voor erfgoedrelicten het welbevinden in de dorpen bevorderd worden? Welke inspanningen willen het stadsbestuur en de bevolking daartoe leveren? Het lokaal bestuur is de eerste partner in de zorg voor ons onroerend erfgoed en wordt geacht een kerntakenplan uit te schrijven. Samenwerking met gesubsidieerde partners vormt daartoe weliswaar een sterke financi ële ruggensteun maar evenzeer is constructieve samenwerking met eigenaars en lokale vrijwilligers een niet te verwaarlozen vertrekpunt. Privaat eigenaars moeten in de zorg voor hun (al dan niet) beschermd/vastgesteld onroerend erfgoed kunnen rekenen op ondersteuning…. Verloedering moet hoe dan ook vermeden worden en valorisatie van ‘zorgen voor’ kan bevestigd worden via toewijzing van de tweejaarlijkse stedelijke onroerend erfgoedprijs.’
De noodgedwongen sloop van deze straatkapel wekt dezer dagen uiteraard onze bezorgdheid maar is tegelijkertijd een uitnodiging. Enerzijds suggereren en vragen wij daarom aan de eigenaar om aansluitend op de sloop blijk te geven van respect voor de geschiedenis van deze plek en de bewoners van het dorp. Naast de historisch religieuze waarde heeft deze kapel en omgeving immers als lokaal sociocultureel hart van destijds een meervoudige erfgoedwaarde die niet mag verloren gaan in het straatbeeld. Anderzijds hoopt de erfgoedraad dat deze sloop een aanzet zal zijn om actiepunten uit haar ambitienota 2018 te concretiseren. Hopelijk zal in de toekomst een desbetreffende sterke stedelijke beleidsvisie ontwikkeld worden mede dankzij het samenwerkingsverband dat het stadsbestuur sinds januari 2021 heeft met de intergemeentelijke onroerend erfgoeddienst ‘IOED erfgoed Denderland’.
En ondertussen blijft de stuurgroep erfgoedraad niet bij de pakken zitten, zij werkt aan een update van een oude inventaris van de straat- en veldkapellen. In post-coronatijd zal de themagroep ‘Veld- en straatkapellen in Ninove’ worden opgericht. Ben je geïnteresseerd om naderhand mee te werken geef dan je contactgegevens door aan de erfgoedraad via cultuur@ninove.be of 054 50 52 84
Wordt deze troostplek van weleer als religieus relict een luwteplek voor de toekomst?
Meer dan ooit zijn mensen in coronatijd op zoek naar, hoop, verbinding en troost. De stuurgroep erfgoedraad voert mede daarom een pleidooi voor werkelijke (op)waardering en/of herstel van religieuze relicten als deze. Samen met velen wensen wij, adviseren wij dat troostplekken van weleer meer en meer de nodige aandacht zullen krijgen. Opdat het opnieuw verzorgde luwteplekken zullen worden voor de toekomst, ten bate van het welbevinden van onze dorps- en stadgenoten.