Zoals de jaarlijkse gewoonte staat het tweede weekend van september in teken van Open Monumentendag. In heel Vlaanderen worden gebouwen en kunsten opengesteld voor het publiek. Ook in Sint-Lievens-Houtem, meer bepaald in Zonnegem, zal de oude Brouwerij van Zonnegem deel nemen aan dit prachtige evenement. Maar dit jaar wordt het weliswaar nog anders, want de brouwerij neemt voor de 25ste keer deel aan Open Monumentendag en dit wordt dan ook uiteraard gevierd met verschillende optredens.
Alles begon schoorvoetend in 1998, met een klein opgezet initiatief. De brouwerij was toen al drie jaar eigendom van Lut, Greet, Daniël en Luc, maar ze woonden er nog niet. Door de jaren heen zijn er bewoners bijgekomen en hebben zij steeds een leuk educatief programma aangeboden en een eigen publiek weten te boeien. Onvermoeibaar blijven ze steeds het concept en de activiteiten aanpassen aan de noden en trends van het moment. Dit jaar wordt weliswaar nog anders, omdat ze uit een zilveren vaatje tappen. Het wordt een speciale editie met heel wat nieuwigheden en andere accenten. Gezien de brouwerij ook een Co-housing gemeenschap is , is het jaarthema van OMD 2023 “Met hart en ziel” uitermate toepasbaar op onze site.
Naast tal van andere activiteiten is er onder meer :
Een digitale rondleiding, waarbij de bezoeker met zijn GSM een QR-code dient te scannen en zo de gesproken uitleg krijgt over de locatie waar hij/zij zich bevindt.
Een “beeldevocatie”, die doorgaat in Gastenhuis DE ZOTTE PATER, met meer dan 120 afbeeldingen over de vroegere toestand en de daaropvolgende renovaties van de totale site.
Een fysieke rondleiding langs de gebouwen en kelders van de brouwerij; verzorgd, door bewoonster Vanessa. Uniek hierbij is bv. De jachtkamer van het brouwershuis.
Opdat de kleinsten onder zich niet zouden vervelen staat er aan de ingang een springkasteel, en kunnen ze in de brouwzaal oude volksspelen uitproberen.
Ook deze editie focust op pure gezelligheid met een hapje, een drankje en toffe optredens. De prachtige binnenkoer is een uniek kader om te genieten van de geneugten van de brouwerij. Ze schenken er het alom geprezen bier, de ZONNEGEMSE ZOT, een fris, amberkleurig biertje met een lichte IPA toets. Goed om weten trouwens dat de ZONNEGEMSE ZOT in tal van horecagelegenheden in de streek wordt aangeboden. In de brouwerij kan men die ook altijd per bak kopen. We zouden Vlaanderen niet zijn, mocht er naast deze godendrank ook geen aanbod van enkele lekkernijen zijn. Zo kan men op OMD de beroemde droge worsten, “from the Butcher Shop” met ZONNEGEMSE ZOT proeven, of een broodje met een ambachtelijk gemaakte bakworst; een hot-dog “avant la lettre”.
Tot slot staan er naast een natuurwandeling, ook leuke enkele muzikale intermezzo’s op het Programma:
11u00 Begeleide natuurwandeling Smoor Beekvallei
13u00 Historische rondleiding op de Oude Brouwerij
14u00 Optreden La Boulangerie du jazz
15u00 Historische rondleiding op de Oude Brouwerij
16u00 Optreden John Joris & Rob Vanspauwen
17u30 Optreden Missy Sippy Brass band
Doorlopend is er vanaf 11u00 terras met natjes en droogjes, artisanale hotdogs en taart, kinderanimatie met volksspelen en springkasteel en rondleiding met audiogids.
Het brouwerijcomplex van weleer
Wanneer je het domein betreedt, waan je je de dag van vandaag nog steeds in het brouwerijcomplex van weleer. Na het stilleggen van de activiteiten in de jaren ‘70 werd de brouwerij niet onmiddellijk ontmanteld. Eind jaren ‘80 werd de 19e eeuwse mono-cilinder stoommachine uitgebroken en verkocht aan het Limburgse Brouwerijmuseum in Bocholt. De open roerkuip, de kookketel en de koelbak verhuisden naar de NV Boon in Lembeek, waar ze in de jaren ‘90 nog dienstig waren voor de productie van geuze. De ammoniak compressor en de pletmolen werden opgekocht door een museum in Charleroi. Anno 2017 is de brouwerij volledig ontmanteld, op een Cornwall stoomketel uit 1931 na. Onze kleine deelgemeente Zonnegem was ongeveer honderd jaar lang de trotse bezitter van een brouwerij. Vanaf het einde van de 19e eeuw tot 1970 werd deze geëxploiteerd door de familie Rubbens. De gebouwen zijn terug te vinden in de Zonnegemse Steenbergstraat, achter een sierlijk smeedijzeren hek.
Oprichting brouwerij ‘DE ZON’
Op de plaats waar nu de huidige herenwoning van het brouwerijcomplex terug te vinden is, bevond zich vroeger een L-vormige hoeve die in het bezit was van de familie Van Gijseghem. Tussen 1825 en 1850 werd door Judocus Van Gijseghem een huis opgericht, hiervoor moest een deel van de oude boerderij afgebroken worden en werd ze vervangen door een grotere nieuwbouw. Deze uitbreiding vormt nog steeds de kern van de huidige herenwoning. Benoit Rubbens (1835 – 1897) huwde in 1861 met Barbara Van Gijseghem. Zo kwam de woning in de Steenbergstraat in het bezit van de familie Rubbens. In 1883 begon Benoit met de uitbreiding van het boerenhof tot een ware herenboerderij. Hij voegde ook bedrijfsgebouwen toe. De hoofdschuur werd omgevormd tot de huidige brouwzaal. In 1870 werd brouwerij «De Zon» opgericht door Benoit Rubbens. In eerste instantie ging het om een beperkte nevenactiviteit van het landbouwbedrijf. Benoit werd later eerste schepen van Zonnegem. Vanaf 1892 werd hij burgervader van Zonnegem, tot aan zijn dood. Pieter Alphonse Rubbens (1862 – 1928), zoon van Benoit, zette het bedrijf verder en trad ook in de voetsporen van zijn vader als burgemeester. In 1896 installeerde hij de eerste roerkuip: de ambachtelijke productie maakte plaats voor de mechanische welke werd aangedreven door een centrale stoommachine.
Later werden grondige bouwwerken uitgevoerd om de brouwerij nog verder uit te breiden. Er kwamen paardenstallen, een koetshuis en een duiventoren. Ook het woonhuis werd aangepast. Deze bouwwerken bepalen het huidige uitzicht van het complex. In 1905 werd op de hoek van het domein een kapelletje opgetrokken en in 1907 werd de jagerszaal aan de herenwoning aangebouwd. In deze periode werd de voorgevel van het woonhuis samen met de jagerszaal betegeld.
Eerste wereldoorlog
Zoals in vele brouwinstallaties werd ook hier in de Zonnegemse brouwerij het meeste koper door de Duitsers opgeëist. Voor vele brouwerijen was dit een doodsteek, maar in Zonnegem bleven ze niet bij de lege kratten zitten. De brouwerij werd opnieuw uitgerust en opgestart. De mouterij, waar het graan in wat water gekiemd werd om dan terug te laten opdrogen tot de uiteindelijke grondstof voor onder andere bier, werd echter wel stopgezet in 1918. Na het overlijden van Pieter Alfons in 1928, zette diens zoon Charles (1887 – 1928) de brouwerij verder. Deze overleed helaas een paar maanden later. Hierop sloegen Charles’ vrouw, Hélène Van De Velde, en haar broer de handen in elkaar en zetten zij op hun beurt de brouwerij verder. De administratie werd door gemeentesecretaris Van Dorpe gedaan.
In 1929 zag Bock Junior, een donker bier, het levenslicht. De brouwerij sponsorde vanaf dit jaar ook de pas ingevoerde wielerwedstrijd in het dorp. Vanaf 1930 startte de technische modernisering van de brouwerij. Zo werd de bestaande stoomketel vervangen door een Cornwall stoomketel en machine die door Mahy Frères uit Gent geplaatst werden. Rond 1932 werd er overgeschakeld naar lage gistingsbieren. Dit werd na de oorlog de hoofdbezigheid van de brouwerij. Het brouwen van bier van hoge gisting werd volledig stopgezet.
In 1947 neemt zoon Joseph Rubbens (1919 – 1993), na het behalen van zijn diploma brouweringenieur en het beëindigen van zijn militaire dienst, de brouwers taak over. Eveneens in 1947 werd Joseph Rubbens aangesteld als burgemeester van Zonnegem, waarmee hij dus eveneens in de voetsporen van zijn voorvaderen trad. Hij bleef burgemeester tot 1977, toen Zonnegem fusioneerde met Sint-Lievens-Houtem. De brouwerij werd stilgelegd in 1970, er werd toen enkel nog bier verdeeld van de firma’s Krüger en Van Roy. De concurrentie van de grotere brouwerijen was te sterk geworden. In de jaren ‘80 stopte Joseph alle activiteiten. Drie jaar later, bij het overlijden van zijn moeder Hélène, werd de brouwerij verlaten. De brouwinstallatie lag toen al 13 jaar stil.
VZW De oude brouwerij van Zonnegem
De brouwerij van Zonnegem was ooit een florissante landelijke bierproducent in het bruisend hart van het dorp. Nu is het een beschermd monument bestaande uit een groep karaktervolle gebouwen rond een indrukwekkend gekasseide binnenkoer. De laatste brouwer, Jozef Rubbens, verzette zich tegen de klassering van de gebouwen. In 1990 werd het complex verkocht aan een Nederlandse projectontwikkelaar. Hij liet de gebouwen verder verkrotten. Tot zes jaar later werden de gebouwen opnieuw verkocht aan 2 families, met de bedoeling een cohousingproject uit te werken.
De nieuwe eigenaars stelden een architect aan voor een renovatie- en bestemmingsverandering van het complex. Ze dienden meteen ook een klasserings- en renovatiedossier in. In 1997 werd de brouwerij beschermd. De nieuwe invulling tot bewoning werd goedgekeurd. Beetje bij beetje, stal per stal, werd de brouwerij opgekuist en leefbaar gemaakt.
In een eerste fase werden woongelegenheden uitgetekend waarbij de tuin, de grote binnenkoer en de brouwzaal gezamenlijk gehouden werden. In totaal zijn er 6 woonkavels, waarin 5 gezinnen kunnen wonen. Het zesde kavel is voorzien om als gastenhuis verhuurd te worden.
Centraal staat de imposante brouwzaal, geflankeerd door de schouwtoren en de mouteest. Deze wordt stap voor stap gerenoveerd door de VZW ‘Oude Brouwerij van Zonnegem’, opgericht in 2000. Het is een initiatief om de speciale uitstraling van dit complex weer tot leven te wekken. De vzw stelt zich tot doel de vroegere brouwzaal te restaureren. Een échte brouwzaal zal het wel nooit meer worden, maar de grandeur van toen zal natuurlijk zo veel mogelijk behouden worden.
Om fondsen te krijgen voor de restauratie worden af en toe activiteiten, zoals Open Monumentendag, georganiseerd op de gezellige binnenkoer. Om dezelfde reden wordt Zonnegemse Zot gebrouwen in opdracht van de vzw. Toen de oude brouwerij opgekocht werd, vonden de nieuwe eigenaars 20.000 lege flesjes van de vroegere brouwerij met opschrift “Zonnegem” in reliëf in het glas. Ze besloten om ‘Zonnegemse Zot’ te laten bottelen in deze oude flesjes.
20 jaar Zonnegemse Zot
De ‘Zonnegemse Zot’ is een amberkleurig bier van hoge gisting met een alcoholpercentage van 7,1%. Het wordt gemaakt via de methode van dry hopping en gebrouwen in De Proefbrouwerij te Lochristi. Het recept is niet gebaseerd op één van de bieren van Rubbens, maar werd volledig door de Proefbrouwerij gecreëerd. Onlangs werd, bij gelegenheid van de 20ste verjaardag van de Zonnegemse Zot, het recept aangepast. Suiker is vervangen door een vierde moutsoort, het brouwproces verloopt nu zonder suiker. Enkel voor de hergisting op fles wordt er nog een kleine hoeveelheid suiker gebruikt. Er is ook meer hop toegevoegd bij het kookproces, zowel bij het begin als op het einde. Na 20 jaar is de Zonnegemse Zot dus pittiger en heeft een uitgesproken hop karakter. Door recente vernieuwing van de brouwinstallatie, kan het bier helaas niet meer in de originele flesjes getapt worden. Het wordt geschonken tijdens de activiteiten van de vzw, onder andere tijdens Open Monumentendag in september. Het bier is ook verkrijgbaar per bak, en wordt verkocht op de brouwerij in Zonnegem.
Foto boven: VZW De Oude Brouwerij Zonnegem is klaar om jullie as zondag 10 september te verwelkomen.
Foto’s onder:
Tijdens deze openmonumentendag kan u proeven van ‘hun’ Zonnegemse Zot
Een aantal sfeerbeelden vanop de binnenkoer en in en rond de brouwerij die u aanstaande zondag zelf kan bezichtigen.
De sponsors die alweer bereid waren om deze activiteit te ondersteunen.
