26 mei tekent zich als het einde van een lange campagne waarbij, zelfs na de verkiezingsuitslag, het verkiezingsthema onduidelijk blijkt voor politici. Ze kennen het succes van Vlaams Belang toe aan de combinatie van het sociaaleconomische thema en het migratiethema. Dit verklaart echter niet het grote verlies van de eerder traditionele partijen. SP.A en CD&V hebben duidelijk ook ingezet op sociaaleconomische thema’s. John Crombez sprak over zekerheid, Wouter Beke had het dan weer over levenskwaliteit. Het migratiethema daarentegen werd perfect gecounterd door Theo Francken, die de harde lijn van N-VA vertegenwoordigde. Daarenboven mogen we de bijdrage van Maggie De Block niet vergeten. De zogenaamde opkuis van het Noordstation kon menig burger bekoren en ondersteunde de ‘gewoon doen’ leuze van de partij. Beide thema’s worden overschat door politiek analytici. Het winnende verkiezingsthema werd doorheen de campagne amper besproken, enkel in het meest recente boek van Bart De Wever. Het winnende verkiezingsthema werd identiteit.
We keren terug naar 14 oktober 2018, naar de gemeenteraadsverkiezingen. De vigerende thema’s zijn mobiliteit, veiligheid, milieu, huisvesting en zorg. De reportage van ‘Iedereen Kiest’ op VRT zet hierbij het huisvestingsthema extra in de schijnwerper. De beklijvende reportage benadrukt zowel de heersende armoede als de machteloosheid van de burger. Net zoals de schimmel op de muren van het appartement, zorgt het voor een smet op de reputatie van SP.A. Vreemd genoeg houdt het thema, net zoals vele andere lokale thema’s niet lang stand. De thema’s zijn hoogstwaarschijnlijk t é lokaal om op het regionale of nationale niveau te bespreken. De politici wachten op een partij die de eerste stap zet. Die partij blijkt de N-VA te zijn, ze zet een stap uit de regering.
Het VN-migratiepact maakt komaf met de eerder linkse thema’s die voorheen werden benadrukt. Vooral de benaming ‘Marrakeshpact’ zorgt voor de gewenste connotatie. De uitstap van de partij zorgt voor een dominant gevoel bij de Vlaming. Het is een duidelijk signaal naar onze zuiderburen dat wij de macht hebben. Vlaams Belang surft mee op deze trend en benadrukt opnieuw haar standpunten inzake migratie. Zodoende beklemtoont ze de dominantie van de Vlaming ten aanzien van een andere grotere groep ‘andersdenkenden’. Het flamingantisme herrijst uit de as. Onbewust cre ëren beide partijen het verkiezingsthema van 26 mei, de identiteit. De traditionele partijen lijken geen antwoord te hebben op deze nieuwe ‘ideologie’ en worden geconfronteerd met de ontzuiling van de eigen partij. Zelfs het sociaal middenveld lijkt zich niet meer te vinden in de partijen die hen jaren geleden nog verdedigden.
Het migratiethema verdwijnt in januari op de achtergrond en wordt sporadisch opgerakeld. De klimaatmarsen zorgen immers voor een heropleving van het klimaatthema van de lokale verkiezingen. De twee sympathieke en welbespraakte schoolmeisjes lijken haast de verkiezingsoverwinning voor Groen op een dienblaadje aan te reiken. Het charmeoffensief lijkt echter niet het gewenste effect te bereiken. De meningen over het olijke duo blijken verdeeld te zijn. Sommige sceptici wijzen zelfs op een bewuste tactiek van linkse partijen om het migratiethema te laten verdwijnen.
Het klimaatthema wordt gevolgd door een resem uiteenlopende thema’s die veelal artificieel worden toegediend door journalisten. Veelal gaat hem om thema’s die voorheen reeds aan bod kwamen. Zo bespreekt men migratie, mobiliteit, armoede, open ruimte, justitie, onderwijs en pensioenen. Sommige thema’s zoals veiligheid, Europa, begroting en zorg kwamen te weinig aan bod. Enkel Open VLD bleef hameren op de Europese samenwerking en identiteit. Daarmee kon ze hoogstwaarschijnlijk haar verlies tijdens de verkiezingen inperken.
26 mei heeft ons een cruciaal issue bijgebracht. Er is namelijk een ontzuiling van het politieke landschap. Het doet ons terugblikken op de geschiedenis van het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen. Waar het middenveld nog hun hoogtedagen beleefde in jaren 50, blijkt ze nu een verzakelijkte relatie te hebben met de politici. De zuilen mogen dan grotendeels gevallen zijn, de bredere maatschappij blijft overeind en zoekt naar een nieuw houvast. Het is net tijdens het verval van de zuilen dat een nieuwe steunpilaar verschijnt, met name de identiteit. De aloude christelijke, socialistische en liberale waarden blijken onvoldoende te evolueren met de huidige tijdsgeest.
De traditionele partijen worden geconfronteerd met drie problemen die hun bestaansreden beschadigen. Ten eerste blijkt dat de burger zich niet meer kan vinden in de waarden en tradities van de partijen. In deze ‘liquid modernity’ worden waarheden niet meer als vanzelfsprekend beschouwd. De kiezer is veel kritischer geworden en dit zorgt ervoor dat een heersende ideologie moet sneuvelen. Die ideologie is net het fundament van een traditionele partij. Ten tweede kunnen de partijen geen antwoord meer bieden aan de ‘wicked problems’ van de eenentwintigste eeuw. De thema’s klimaat, migratie en economie zijn immers met elkaar verbonden. Vlaams Belang slaagt erin verschillende thema’s aan elkaar te linken, waardoor hun geloofwaardigheid verhoogt. Ten derde blijken de traditionele partijen geen wederwoord te hebben tijdens de opkomst van de extreme partijen. In elk politiek debat had men de winst van Vlaams Belang kennelijk verwacht. Vreemd genoeg slaagt men er niet in om de winst van de partij in te perken.
Mogelijks moeten deze partijen leren uit de geschiedenis van hun achterban in het middenveld. Na de verkiezingen van 24 november 1991 (Zwarte Zondag), kreeg het sociaal middenveld een nieuwe rol toegewezen. Het middenveld diende een gemeenschapsversterkende rol op te nemen. De versterking van de sociale cohesie bleek in de volgende jaren een positief effect te hebben. Het duurde nog 10 jaar tot het Vlaams Belang opnieuw relevant werd in het politieke landschap. PVDA heeft duidelijk wel geleerd uit het verleden en een gemeenschapsversterkende rol op zich genomen. De partij kan daardoor ook enkele zetels in het parlement bemachtigen. Waar N-VA en Vlaams Belang een Vlaamse identiteit hebben gecre ëerd en PVDA teruggrijpt naar haar arbeidersidentiteit, moeten de traditionele partijen ook een eigen identiteit ontwikkelen.