Geachte burgemeester,
Geacht schepencollege,
Geachte gemeenteraad,
De discussie over koloniale beelden die enkele jaren geleden in ons land een aanvang kende, is vandaag terug. Heviger, maar ook met meer kennis, bagage en maturiteit.
Eind 2016/begin 2017 stond het koloniale monument Den Olifant al ter discussie — en dat is nu anno 2020 niet anders. Drie jaar geleden resulteerde het gesprek, dat het stadsbestuur toen vreemd genoeg afwimpelde, in een debat met vooraanstaande experten en artiesten, enkele krantenartikelen en interviews (o.a. Marc Reynebeau, Guido Gryseels), en een dubbelnummer van het gepeerreviewde cultuurwetenschappelijke tijdschrift COLLATERAL (zie http://www.collateral-journal.com/index.php?cluster=5 en http://www.collateral-journal.com/index.php?cluster=6 ). Niet alleen die nationale en internationale experten, maar ook lokale heemkundigen (o.a. in het boek De witte Congo), waren eensgezind in hun conclusie over Den Olifant: het beeld brengt hulde aan de kolonisatie als een eenzijdig ‘beschavings’-proces (getuige vooral het opschrift “gevallen in dienst van de beschaving” en tal van iconografische elementen). Het is een monument ter ere van de zogenoemde weldaden van de kolonisatie, ook al beleefde die toen reeds haar nadagen. Met de kennis en het bewustzijn van vandaag hebben we de mogelijkheid en ook de plicht om aan dit monument een vernieuwd referentiekader te bieden.
Dat Leopold II niet afgebeeld/vermeld staat en we het debat dus niet hoeven te voeren, is niet alleen van een schokkende kortzichtigheid (het kolonialisme kan immers niet gereduceerd worden tot één persoon, maar was een systeem gebaseerd op uitbuiting en onderdrukking), maar is ook historisch onjuist: nog tot in 1955 stelde de Koloniale Kring van Geraardsbergen zich tot doel “door een intensieve aktie, het hoge aanzien te behouden van het Geniale werk van onze grote vorst Leopold II”. Dat historisch inzicht tot een demonisering van de negen personen die op het monument staan (en waarvan er slecht één effectief in Congo overleden is) zou leiden, is absoluut onjuist. Hun verhaal maakt deel uit van de Geraardsbergse geschiedenis en mag en moet vol nuance verteld en gehoord worden; de band tussen Belgische steden en gemeenten en Congo, die zich via de verhalen van deze personen aftekent, is een belangrijk aspect van de koloniale geschiedenis.
Sommigen reduceren onze genuanceerde bevindingen tot polemische uitspraken of eisen, alsof we Den Olifant willen afbreken, geschiedenis willen uitwissen, beeldenstormers zijn. Het tegendeel is waar. Als groep willen wij immers dat ons erfgoed ernstig genomen wordt — en dat wil ook zeggen blijvend tot gesprek aanzet. Wij willen niet dat Den Olifant dode steen wordt, waar men — zoals velen vandaag — onverschillig aan voorbijgaat. Wij willen net dat de kennis van onze lokale geschiedenis — en haar sterke verstrengeling met Congo — verdiept wordt. Wij willen ook dat het veelzijdige artistieke oeuvre van Geraardsbergs fotograaf en beeldhouwer Th éophile L’Haire eindelijk naar waarde geschat wordt; de herwaardering van het bijzondere monument Den Olifant is een belangrijke stap in die hedendaagse erkenning.
Precies 60 jaar na de onafhankelijkheid van Congo zijn wij het aan de sterke Afrikaanse en Belgisch-Afrikaanse gemeenschap in onze stad verschuldigd om Den Olifant ernstig te nemen (en dat wil ook zeggen, opnieuw relevant te maken) en om ook onze publieke ruimte te dekoloniseren. Het gaat niet alleen om een symbool, het gaat vooral om een krachtig signaal.
We geloven dat de stad Geraardsbergen een pioniersrol kan vervullen en Den Olifant als aanzet kan nemen voor een positief en verbindend verhaal. Daartoe stellen we drie samenhangende acties voor:
- een nieuw contextualiserend bord, dat duidelijke taal spreekt met kritische duiding van de iconografische en tekstuele boodschap van het monument. De inhoud van het bord wordt samen met de Belgisch-Congolese gemeenschap en experten opgesteld en vastgelegd.
- een studiedag/symposium met lezingen, gesprekken, filmvertoningen, etc. door
(inter-)nationale historici, kunst- en cultuurwetenschappers, lokale heemkundigen, kunstenaars, filmmakers, etc. Zo’n symposium stelt ons in staat om het gesprek ten gronde en genuanceerd te kunnen voeren. Dit symposium zou georganiseerd kunnen worden samen met academische (o.a. PXL-MAD School of Arts, KU Leuven, AfricaMuseum) en artistieke partners (o.a. Faire-Part, Action Zoo Humain) en (ook lokale) historiografische verenigingen.
Ook secundaire scholen zouden hierbij betrokken kunnen worden. Kolonisatie is immers ondertussen opgenomen in de ontwerptekst van de nieuwe eindtermen van het secundair onderwijs.
- een nieuw beeld dat een antwoord biedt op Den Olifant en een andere kijk op onze koloniale geschiedenis werpt. Voor deze installatie/interventie, idealiter in het Grupellopark, nodigen we een Belgisch-Congolese kunstenaar of kunstenaarscollectief uit.
Zo’n beeldend antwoord zou niet alleen een nieuw hedendaags perspectief werpen op Den Olifant, het zou ook een sterk signaal van verbondenheid en solidariteit zijn. Het zou van het Grupellopark letterlijk een interculturele ontmoetingsplek maken.
We hopen oprecht dat de stad Geraardsbergen, lid van het internationale vredesnetwerk Mayors for Peace, ons verzoek als een handreiking beschouwt, als een uitnodiging om samen met verschillende partners en instellingen aan de slag te gaan. Andere Belgische steden en gemeenten ondernamen al actie. Met de voorliggende voorstellen, die verder gaan dan louter het toevoegen van een informatiebordje, zou de stad Geraardsbergen echter een belangrijke voorbeeldfunctie kunnen vervullen.
Hoogachtend,
Stijn Van Bever (Pro League)
Cathy Mayaka Angolo (Africa Meets Flanders)
Jimmy Colman (Open VLD Geraardsbergen)
Prof. Dr. Idesbald Goddeeris (KU Leuven)
Welzijnsschakel SHARE met aandacht voor mensen met migratieachtergrond
COLLATERAL. Online Journal for Cross-Cultural Close Reading
Sibo Kanobana (UGent / rekto:verso)
Hart boven Hard Geraardsbergen
Collectif Faire-Part
Lieven Van Speybroeck (UHasselt / Denderland vzw)
Nick Dobbelaere (PVDA Geraardsbergen)
Rachel Hansoul
Giesbaergske Koleuren Gazette
Patrick Franceus (Groen Geraardsbergen)
Emma Van der Maelen (sp.a Geraardsbergen)
Prof. Dr. Arne De Winde (PXL-MAD School of Arts / LUCA — School of Arts / Denderland vzw)