In een nieuws reeks neemt historicus Danny Lamarcq voor NUUS de Zottegemse straatnamen onder de loep. Deze maand is het de beurt aan Wurmendries, Steenakkerweg, Brouwerijstraat en Alsbroeken (De Beukelaar). Voor wie de vorige stukken in de rubriek heeft gemist, klik op link: Intro rubriek, De Colfmaekerstraat, Duivelsvoetstap en Pijperzele.
In ons inleidend stukje van oktober vorig jaar kondigden we al aan dat we Half Broeken eens zouden toelichten. Dat doen we bij deze, maar we rekken het verhaal op tot een cluster van straatnamen. Onze kapstok is de aanlag van een nieuwe verkaveling in 1998, parallel aan de huidige Brouwerijstraat. Een stevige brok, als nieuwjaarscadeau.
De Beukelaar. Toponymische nonsens
Een verkaveling met een beetje serieux heeft een naam. Niet dat de nieuwe eigenaars daar een boodschap aan hebben — ze krijgen sowieso een straatnaam en een huisnummer — maar het straalt af op het visitekaartje én op de webstek van de verkavelaar. ‘De Beukelaar’ ligt tussen de Wurmendries en de Brouwerijstraat en het leek ons een leuk idee om alle straatnamen in en langs de verkaveling te duiden. (1)
De verkavelaar schudde ‘De Beukelaar’ uit zijn mouw. Het klinkt chique, het ligt goed in de mond en … u kan er in de verkavelingsvoorwaarden naar verwijzen, wat de indruk wekt dat de naam niet zomaar uit de lucht is gegrepen. De stedenbouwkundige voorwaarden stellen onder hoofdstuk 4 ‘diversen — tuinafsluitingen’: “De percelen zijn verplicht af te sluiten met een doorlevende beukenhaag op de scheiding geplant (…). Maar, “een afsluiting in groen gecoate palen en vlechtdraad” — een mondvol voor een simpele tralie – kan er ook door.
Een verkaveling waar de beukenhaag (fagus sylvatica) en niet te verwarren met een haagbeuk (carpinus betulus) domineert, noemt een ‘beukelaar’. Voor de verkavelaar was dat zo klaar als een klontje. Niet voor de plaatsnaamkundige, want een beukelaar heeft niets van doen met een boom of een haag. ‘Beukelaar’ is afgeleid van het Middelnederlandse ‘bokelaer’ en dat was … een schild met een bokel of knop. We vinden het in die betekenis ook als familienaam. De koekjesfabrikant is het bekendst.
Wurmendries. U kunt er alle kanten mee op
‘De Beukelaar’ paalt aan de Wurmendries, een straatnaam met een eerbiedwaardige stamboom
De straatnaam bestaat uit de elementen wurm en dries. Een dries is een gemeenschappelijke grond: de ganse dorpsgemeenschap weidde hier in de middeleeuwen zijn dieren. En, driesen waren gewoonlijk niet de beste akkerlanden. Daardoor komt het dat dikwijls de naam van de dries iets geringschattend had. Zo ook bij wurmen.
Wurmen kan betekenen:
1. Worm of slang, in het meervoud wurmen.
2. Vuurrood. Je hebt dan het kleurenadjectief ‘wormen’ wat vuurrood betekent en slaat op de kleur van de grond
3. Er is echter nog een derde mogelijkheid. De Wurmendries zou ooit een aanhankelijkheid kunnen zijn geweest van het Velzeekse Sint-Baafsdomein ‘Wormen’. In Velzeke was de Gentse Sint-Baafsabdij immers omstreeks het jaar 800 in het bezit van de villa Warminia, een domein van zo maar eventjes 325 ha. En het is niet uitgesloten dat het domein ook in Strijpen gronden had.
Wat er ook van zij, de Wurmendries noemde in de volksmond de Vuilstraat. De straat was tot 1966 immers niet verhard en was nu eens stofferig en dan weer modderig. Gelegen in de directe omgeving van het Zottegemse centrum kreeg de straat deze denigrerende volkse benaming opgekleefd.
Brouwerijstraat. Het verhaal van een hele en een halve broek
Voor dit toch wel curieuze verhaal moeten we teruggaan tot het midden van de jaren negentienhonderdzestig. Toen werd in Strijpen een ruime partij weide en kouter verkaveld. Men trok er een straat door en aan weerszijden begon men huizen te bouwen. Als u een straat aanlegt, moet de gemeente er een naam aan geven. Het meest voor de hand liggend is dat u de straat noemt naar de naam van de kouter in kwestie. Een naam die wordt vermeld op de kadastrale plannen en in de Atlas der Buurtwegen. Hier was er geen enkel probleem: de brok land stond te boek als Halfbroeken en dus werd de straat Half Broeken of Halfbroekenstraat gedoopt.
Dat was om miserie vragen. Want, zo’n verkaveling was zeker in de jaren zestig, niet erg geliefd bij de lokale bevolking. Al die jonge gasten die zich een nieuw huis bouwden, werden een beetje als de parvenus van het dorp bekeken. De spotters kregen met de straatnaam een prachtkans. Halfbroeken: die van de nieuwe wijk hebben al hun geld in de stenen gestoken en kunnen zich geen hele broek meer permitteren! De nieuwe wijk zag het met lede ogen aan en die halve broek-historie vonden ze maar niks. Na enig overleg werd de oplossing gevonden: elke bewoner zou een berk in zijn voortuin planten en dan zou men de straatnaam wijzigen in ‘Berkenlaan’.
Zo gezegd, zo gedaan, maar het gemeentebestuur gaf niet thuis. De redding kwam er met de fusie: in 1971 ging Strijpen op in de grote fusie Zottegem en een van de eerste dingen die men moest doen was straatnamen wijzigen. Elke deelgemeente had wel een Kerkstraat en dat kon uiteraard niet. Maar bijna liep het weer mis, want in het ontwerp van 8 maart 1971 bleef Half Broeken behouden. Er werd achter de schermen gelobbyd. Berkenlaan was uitgesloten, want dat was een loopje nemen met de spelregels van de straatnaamgeving.
Maar, wel verantwoord was Brouwerijstraat. De verkaveling werd immers gerealiseerd door de eigenaars van de Strijpense Brouwerij Van der Donckt. Bij de goedkeuring van de definitieve lijst van de nieuwe straatnamen op 30 maart 1971 werd het dus Brouwerijstraat en het is tot vandaag zo gebleven. Daarmee is het verhaal echter nog lang niet rond ….
Alsbroeken. Geen broek maar bier!
Parallel met de Brouwerijstraat werd de verkaveling ‘De Beukelaar’ gerealiseerd. De Zottegemse straatnamencommissie boog zich al in 1998 over de te benoemen straat en greep uiteraard terug naar het aloude toponiem Halfbroeken. Eigenlijk moest dat Alfbroeken zijn, concludeerde de commissie. Dus zonder de ‘h’. Op die manier zijn er ook geen problemen meer met halve of gehele broeken. Een leuke plaatsnaam trouwens, want die betekent elfjes in het moeras. Het zou dus Alfbroeken worden.
Toch liep het ook deze keer weer mis. Kort daarop wees wetenschappelijk onderzoek immers uit dat het toponiem niet als Alfbroeken (met een f) maar als Alsbroeken (met een s) moet gelezen worden. En, die plaatsnaam heeft een heel andere betekenis. Geen elfjes meer die over het moeras dartelen, maar doodgewoon een zompige vlek waar het duivelskruid alsem groeit. Toeval of niet, maar met dat kruid komen we weer in de brouwerijwereld terecht. Alsem of bijvoet werd in de 16de eeuw gebruikt om het verzuren van … bier tegen te gaan. De straatnaamcommissie stuurde bij en adviseerde in 2001 ‘Alsbroeken’, wat in de gemeenteraad werd aangenomen.
Steenakkerweg. De bizarre kronkels van de administratie
U kunt het zo gek niet bedenken of u vindt het in ‘De Beukelaar’. Steenakkerweg slaat alles. Door een speling van de administratie noemt de straat aan het begin ‘Wurmendries’, waar het een zijstraat van was en is. Halverwege de straat verandert de naam in Steenakkerweg. De huisnummers laten er geen twijfel over bestaan: eigenlijk begint Steenakkerweg aan de splitsing, want wie begint er nu een straat te nummer als “Steenakkerweg 19”. U leest het goed. Het eerste huis op Steenakker heeft het huisnummer 19! Is de nummering zacht gezegd frivool, de straatnaam laat niets aan de verbeelding over: een steenakker is een veld vol stenen. Wie in ‘De Beukelaar’ een spade in de grond heeft gestoken, kan er van meespreken: hier stikt het van de stenen!
1 Grotendeels overgenomen uit: Danny Lamarcq, ‘De Beukelaar’. Een bondige toponymische verkenning, 2006, typoscript.
2 Stadsarchief Zottegem. Norulen Gemeenteraad Strijpen, 20 oktober 1966: “Buitengwone wegeniswerken Buurwegen 7 — 9 — 25, Meersstraat, Wurmendries, Gehuchte genaamd”.