Geraardsbergen. In 2010 werd Geraardsbergen door overstromingen zwaar getroffen. Is de situatie 10 jaar later verbeterd? Nauwelijks. De Waalse bovenloop werd grondig gemoderniseerd, terwijl er aan de Vlaamse middenloop nauwelijks iets veranderde. ‘Dat maakt van de Dender de omgekeerde rivier.’ Volgens prof. dr. ir. Ronny Verhoeven zijn er zeker nog tot 2025 zware overstromingen mogelijk.
In november 2010 werd Geraardsbergen zwaar getroffen door overstromingen. Van 11 tot 19 november 2010 kreeg de Denderstreek af te rekenen met overvloedige neerslag, met overstromingen en heel wat waterschade tot gevolg. Meer dan 700 huizen liepen onder water. In de Zandbergen werden de bewoners eveneens door elektriciteitspannes geplaagd. Een elektriciteitscabine in Overboelare stond in panne en kon pas worden hersteld als het water weg was. De basisschool Dender bleef verschillende dagen dicht. Ook het provinciaal domein De Gavers te Schendelbeke had zwaar te lijden. De waterschade liep op tot meer dan €500 000. De waterschade aan particuliere woningen werd toen geschat op bijna 4 miljoen euro.
Het had zover niet moeten komen
Moest het in 2010 zover komen? Uit rapporten blijkt dat de schade beperkt had kunnen worden als er werk was gemaakt van het nationale plan om de waterwegen te moderniseren. Door de regionalisering van de waterwegen werd de Dender opgesplitst in een Waals en Vlaams deel.
In Walloni ë werden decennia geleden drie van hun vijf 19de-eeuwse stuwen vervangen. Door de verharding van de oppervlakte stroomt het water nu veel sneller richting de Dender, waardoor het waterpeil veel sneller stijgt. De oude stuwen konden geen antwoord bieden op de grote uitdagingen van de rivier, die nauwelijks nog werd uitgebaggerd. De stuwen werkten niet alleen te traag, ze waren ook te smal om het wassende water tijdig door te laten. In Ath en Lessen werden nieuwe, moderne, computergestuurde stuwen gebouwd.
De stuwen lieten voortaan 70 000 liter water per seconde door, wat meer dan het dubbele was dan voordien. De Dender werd langs Waalse kant uitgebaggerd. Het gevolg was dat zowel Ath als Lessen gespaard bleef van grote waterellende in 2010.
Vlaanderen deed intussen niets. Nochtans gebieden de regels van het waterbeheer dat de aanpak van een rivier niet aan de bron maar aan de monding begint. Die ligt toevallig in Vlaanderen. De Dender had allang zijn economisch nut verloren. De industri ële binnenscheepvaart deed zich nog enkel tussen Aalst en Dendermonde voor. Tussen Geraardsbergen en Aalst voeren enkel nog wat plezierbootjes. De modernisering van de oude 19de-eeuwse sluizen vormde geen prioriteit en van uitbaggeren was allang geen sprake meer. De plannen bleven in de lade liggen.
De werken liggen stil…
Tijdens de overstromingen van 2010 werd de achterstand in Vlaanderen pijnlijk duidelijk. Duizenden gebouwen tussen Geraardsbergen en Aalst werden getroffen door het wassende water. Ook Walloni ë werd getroffen… in het kleine Deux-Acren. De gemeente ligt net over de taalgrens, waar een oude 19de-eeuwse sluis de watertoevloed niet kon slikken.
Andermaal sloeg Walloni ë de handen aan de ploeg. De oude plannen werden vanonder het stof gehaald. In amper anderhalf jaar werd er een nieuwe stuw gebouwd en een ringkanaal van 700 meter aangelegd. Tussen Lessen en Deux-Acren werd er een nieuwe dijk aangelegd. Er kwam een gecontroleerd overstromingsgebied.
Ook in Deux-Acren kon het wassende water veel sneller de stuw passeren om vervolgens in Geraardsbergen op een oude stuw te botsen. De oude stuwen en het feit dat de Dender jarenlang niet meer was uitgebaggerd, deden pijnlijk hun werk.
In 2010 schoot de Vlaamse regering eindelijk in actie. Er zijn een aantal waterkeringsmuren gebouwd. De zeven oude stuwen zouden nu echt worden aangepakt. In Geraardsbergen werd effectief met de bouw van een nieuwe stuw begonnen. De achterstand met Walloni ë is enorm. Vlaanderen begon niet alleen veel later aan de werken. In vergelijking met Walloni ë zijn de vergunningstrajecten in Vlaanderen niet alleen veel langer, maar ook een stuk complexer.
In 2017 werd uiteindelijk met de bouw van de nieuwe stuw in Geraardsbergen van start gegaan, maar nog geen jaar later gooide het Milieufront Omer Wattez (MOW) roet in het eten. Waterwegen en Zeekanaal (W&Z) moest de bouwwerken voor een nieuw stuwencomplex in Geraardsbergen stilleggen nadat de Raad voor Vergunningsbetwistingen de bouwvergunning had vernietigd. ‘De effecten van die grootschalige werken zijn niet goed onderzocht. Het is overigens niet bewezen dat de vernieuwde stuwsluiscomplexen echt hun nut zullen hebben bij overstromingen, onder meer omdat het water ter hoogte van de stadskern door een heel nauwe doorgang gestuurd wordt’, aldus MOW.
Sinds oktober 2017 liggen de werken stil en is het wachten op een nieuwe omgevingsvergunning. Lydia Peeters (Open VLD), Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken, wil de komende jaren 21 miljoen euro investeert in het Denderbekken. Er komt een studie voor de uitvoering van baggerwerken, waar de inwoners van de Dendergemeenten — waaronder Geraardsbergen — bij zullen worden betrokken. Ook de hervatting van de bouw van het stuwencomplex staat op de agenda en is prioritair.
De omgekeerde rivier
Dan blijven er nog zes andere stuwen over die de Vlaamse overheid nog moet aanpakken. Het bevoegde agentschap beweerde ooit dat tegen 2020 op alle zeven de stuwen de werken zouden zijn gestart. De Vlaamse burgemeesters langsheen de Dender zien de situatie met lede ogen aan. Een aantal dagen van aanhoudende regen brengt het waterpeil van de Dender letterlijk en figuurlijk tot aan de lippen. De laatste jaren bleef de Denderstreek in Oost-Vlaanderen gespaard van het nodig leed, maar een herhaling van de meteorologische omstandigheden van 2010 zou de politieke situatie wel eens op scherp kunnen zetten.
Prof. dr. ir. Ronny Verhoeven, voormalig hoofd van het labo waterbouwkunde van de Universiteit Gent, verklaarde in 2017 aan de VRT dat de Vlaamse bewoners van het Denderbekken nog tot minstens 2025 met zware overstromingen kunnen worden geconfronteerd. De Waalse bovenloop van de Dender kan meer en beter gecontroleerd water afvoeren dan de Vlaamse middenloop. ‘Dat maakt van de Dender de omgekeerde rivier.’
Julien Borremans