Algemeen, 13/06/2017 – Op tien km ten zuidwesten van Brussel en middenin de glooiende heuvels van het Vlaams- Brabantse Pajottenland ligt het Kasteel van Gaasbeek. Dit oord, waar in de middeleeuwen al een burcht stond, kent een veelbewogen verleden. Het evolueerde van strategisch bolwerk naar een riant versterkt kasteel en tot een ruim buitenverblijf. Het kende tevens belangrijke bewoners. (KDP)
Graaf van Egmont heeft echter het kasteel kort in zijn bezit gehad vooraleer hij in 1658 op de Grote markt van Brussel onthoofd werd. Als heer van Gaasbeek, was hij een van de meest tot de verbeelding sprekende eigenaars van dit oord.
Het lange verhaal omtrent deze plek klinkt als een ingewikkelde roman! Eeuwenlang is het kasteel en het park gemarkeerd geweest door oorlog en vrede; ook door jachtpartijen, door intellectuele onderonsjes en door politieke salongesprekken die er plaatsvonden.
Opeenvolgende adellijke families erfden, kochten en verbouwden, of lieten het een tijdlang aan zijn lot over. Steeds weer werd het kasteel dan gerestaureerd en dit naar de nieuwe eigenaars hun levensstijl, de heersende mode, of het beschikbare budget leidden tot een onophoudelijke reeks van transformaties, zowel aan de torens, de buitengevels, als de interieurs.
Lamoraal, Graaf van Egmond, die zoals we uit vorige teksten, uit De digitale De Beiaard, al weten, werd in 1522 in het Henegouwse Lahamaide geboren. Hij was een van de belangrijkste edelen in de Spaanse Nederlanden in de zestiende eeuw:
Hij was prins van Gavere, heer van Fiennes en Armentières, gouverneur en Kapitein-generaal van Vlaanderen en Artesia, de vroegere benaming van Frankrijk. Hij was tevens ridder in de Orde van het Gulden Vlies. Hij is, niettegenstaande hij slechts korte tijd het Kastel van Gaasbeek in zijn bezit heeft gehad, onafscheidelijk met dit oord verbonden. In 1565 kocht hij deze ‘Heerlijkheid van Gaasbeek’, en dat is amper drie jaar voor zijn dood.
Samen met zijn echtgenote Sabina van Beieren heeft hij elf kinderen, waarvan hij de jongste nooit te zien kreeg. Wanneer dat kind geboren wordt, zit hij al opgesloten in het Gentse Gravensteen, beschuldigd van hoogverraad, majesteitsschennis en rebellie.
Een hele reeks gebeurtenissen heeft tot deze tragische neergang geleid:
Egmont ging in militaire dienst bij de Spaanse keizer Karel V en zijn zoon koning Filips II, die toen over de Nederlanden regeerden. Hij werd in eerste instantie hooggewaardeerd en benoemd tot stadhouder van Vlaanderen en Artesi ë. Maar er ontstaan problemen wanneer hij zich samen met de Graaf van Horne en Willem van Orange, verzet tegen de strenge vervolging van de protestanten in de Nederlanden. Hierdoor wordt hij door de katholieke heersers verdacht van protestantse sympathie ën, hoewel hij zijn leven lang een overtuigd katholiek blijft. Hij wordt in 1567 door de hertog van Alva aangehouden en in 1568 samen met de graaf Horne op de Grote Markt van Brussel onthoofd: een afschuwelijk ‘stuk theater’, met als doel: ‘Het streven naar meer godsdienstvrijheid in de Zuidelijke Nederlanden al van bij het begin te doen stoppen!’ In 1586 wordt het kasteel van Gaasbeek teruggeven aan zijn zoon Filips van Egmont. —
In de negentiende eeuw maakt Egmont, bijna drie eeuwen na zijn dood, een ‘spectaculaire’ herleving als literaire held. Zowel Goethe, Schiller als Beethoven bliezen hem nieuw leven in, ook in de romantische schilderkunst krijgt Graaf van Egmont een terugkomst. Een schilderij, ‘De laatste ogenblikken van Lamoraal, Graaf van Egmont’, uit 1836, van Jan-Baptist Van Rooy toont aan hoe hij in die tijd terug gewaardeerd werd. Dit schilderij hangt nu op in de trapzaal van het kasteel. Deze trap noemt trouwens de Egmonttrap.
Ook zijn wapengenoot Graaf van Horn, zijn geschilderd portret, hangt in deze trapzaal op.
De graaf van Egmond, die toch één van de bekendste eigenaars van het Kasteel van Gaasbeek blijft, groeide tijdens de ‘Romantiek’ uit tot een nationale held van het jonge Belgische Koninkrijk en werd aansluitend ook gerecupereerd binnen de Vlaamse Beweging.
De Graven van Egmond en Hoorn waren in 1565 aangesloten bij het Eedverbond der Edelen, waarin enkele adellijke mannen uit de Nederlanden zich verenigden tegen het bewind van Filips II. Zij bepleitten bij de Spaanse koning een betere behandeling van de Zuidelijke Nederlanden, waarna Egmond en Hoorn beschuldigd werden van hoogverraad, ook omwille van hun banden met Willem van Oranje. Op bevel van Alva werden zij in 1568 op de Brusselse Grote Markt onthoofd. In het tafereel van Gallait worden ze na hun onthoofding begroet door leden van de Brusselse kruisboogschuttersgilde. Dit bekende romantische doek behoort tot de iconen van onze historiserende schilderkunst en getuigt van de dramatische smaak van het publiek in de tweede helft van de negentiende eeuw.
Op het grote kasteeldomein staat bij de ingang nu een brasserie die de naam van de Lamoraal draagt. Het domein van 49 hectare groot kende zijn oorsprong rond een burcht uit 1236. Het heeft nu een renaissanceaanleg met terrastuin en paviljoenen
Het domein van Gaasbeek wordt voor de eerste maal beschreven in een document uit 1404. Het omvatte onder meer een wijngaard, boomgaard, moestuin en een “perdriser”, dit is een afgesloten gedeelte waar patrijzen gekweekt of gehouden werden. In 1488 werd de heropbouw voltooid door de toenmalige eigenaar, Filips van Hoorne: ‘Maarten van Hoorne liet rond 1550 de burcht grondig ombouwen; de zandsteen werd vervangen door baksteen. Gaasbeek werd pas eigendom van Lamoraal, graaf van Egmond, vanaf 1565 tot aan zijn onthoofding in 1568.
Wij bezochten het Kasteel van Gaasbeek op woensdag 7 juni 2017 en werden geconfronteerd met een perfect onderhouden domein en kasteel, waarin voor het ogenblijk de tentoonstelling: ‘Kairos Castle’ doorgaat, deze expo loopt nog tot en met 18.6. 2017. Het is een hedendaagse kunsttentoonstelling over ‘het juiste ogenblik’, met de Nederlandse filosofe en auteur Joke Hermsen als curator.
Vanaf 11. 7. 2017 tot en met 5.11.2017 volgt daar een andere tentoonstelling: ‘De Kunstenaar en Ridder’, het wordt een eerbetoon aan de po ëtische ridder die galant en in galop vanuit de sporen van de Romantiek tevoorschijn komt.
De bossen en vooral de groetentuin en de boomgaarden zijn zeker een bezoek waard! Waar ik later eens een test voor onze De Beiaard, wil aan wijten.
Trek alvast een dag uit voor een bezoek aan dit kasteel en domein. Waarschijnlijk zult u, net zo als wij, zeggen: ‘ Hier komen we weldra terug. Want ook het kerkje van Gaasbeek dat een 2km verder ligt is zeker ook een bezokek waard. Wat verder op ligt ook de mooie gemeente Sint-Katherina-Lombeek met haar mooie kerk en haar Kapitain Zeppos-molen.
Contact: Kasteel van Gaasbeek: Kasteelstraat, 40 – 1750 Lennik, tel.: 02 531 01 kasteelvangaasbeek@vlaanderen.be
(Karel De Pelsemaeker)