Karel De Pelsemaeker, 30/03/2018 – Als we in de paasperiode zitten, loop ik steeds met schilderijen, kruisbeelden, pi ëta’s en verhalen over de kruising en de lijdensweg van Christus, in mijn hoofd.
Ik ga er, in deze tijd van het jaar, ook acht op slaan hoeveel kruisstraten en kruisbeelden en kapelletjes er in onze dorpen en steden aanwezig zijn. De kennis van kunstgeschiedenis, die ik ooit heb gestudeerd en me voor een groot deel gevormd heeft, brengt me rond Pasen ook bij de barokperiode: een tijdspanne, tussen circa de zeventiende tot de helft van de achttiende eeuw, waarin de Katholieke kerk trachtte zieltjes te winnen ten opzichte van de protestanten. De katholieke kerk deed dit door mensen met schilderijen, beelden, nieuwe kerken en kapellen te overtuigen van haar geloof. E én van de meest merkwaardigste schilders uit deze periode is volgens kenners Caravaggio; een kunstenaar met een bijzondere levensgeschiedenis die wonderschone tableaus penseelde. (Om voor mijn lessen kunstgeschiedenis, die ik in het Gentse Perspectief volgde, een getuigschrift te bekomen, maakte ik over Caravaggio en de renaissance- en barokperiode mijn eindwerk.)
Drie jaar geleden vertoefden we, in de maand juni, achttien dagen in Rome. Daar kon ik veel werken van Caravaggio bewonderen maar er foto’s van nemen was verboden. Maar beste lezer, u kan ze wel eens googelen op https://barok2.wikispaces.com/Caravaggio. De foto die hierboven staat is van een gebeeldhouwde Pi ëta van Michelangelo Buonarroti die ik in de kapel van het Vaticaan wel kunnen fotograferen! Het is een werk in renaissancestijl een stijl waarin de gekende Michelangelo werkte.
Michelangelo Merisi di Caravaggio daarentegen, was een Italiaanse barokschilder die werd geboren op 25 september1571, in het Noord-Italiaanse Caravaggio, nabij Milaan. Als schilder werd hij bijgenaamd als ‘il Caravaggio’, naar zijn geboortedorp.
In Caravaggio, beheerde zijn vader het landgoed van een aristocraat, hij was niet arm en niet rijk. Maar de pest die er heerste verwoeste daar de mensen hun kleinste verwachtingen. Toen Michelangelo vijf jaar oud was, stierven zijn grootvader en vader op dezelfde dag aan deze ziekte. Zijn moeder stierf toen hij negentien jaar was. De kinderen verkochten alles en Michelangelo vetrok naar Milaan. Na voorbereidende studies te Milaan ging hij te Rome in de leer bij een mani ëristisch (laat renaissance overgang naar barok) kunstenaar, il Cavalier d’Arpino. Doch de artifici ële stijl van deze laatste stond hem weinig aan en na een ruzie verliet hij zijn atelier. Hij kwam in contact met kardinaal del Monte, die in hem een schilder zag die ten dienste kon staan van de vernieuwingen die in de katholieke kunst werden doorgevoerd na het Concilie van Trente, dat van 1545 tot 1563 duurde. Door zijn tussenkomst kreeg hij zijn eerste belangrijke opdracht in de San Matteo-kapel in de San Luigi dei Francesi. Tijdens zijn verdere leven schilderde hij voornamelijk in Rome, Napels, Malta en op Sicili ë. Hij was een echte boh émien en in 1603 komt hij in de gevangenis terecht! Hij was dan al wereldbekend en had ‘school’ gemaakt. Het is te zeggen: hij had reeds leerlingen die werken in zijn geest voortzetten. Doch, door zijn geweldig temperament had hij voortdurend moeilijkheden met het gerecht wegens vechtpartijen, zedenfeiten enzoverder. Maar na een onvrijwillige moord moet hij uit Rome wegvluchten, eerst naar Napels, dan naar Sicili ë en tenslotte naar Malta. Behalve door zijn uitmuntende schilderskunsten stond Caravaggio bekend als een ruziezoeker die weinig van gezag hield. Het was een schilder die weigerde te produceren wat het publiek van hem verlangde, iets wat men in zijn tijd de gewoonte was: ideale schoonheid, perfecte proporties en een klassiek decorum.
Caravaggio was meer op zoek naar zuiverheid en oude waarden. Mensen van de straat, misdadigers, hoeren en arbeiders met ruwe handen en vuile voeten vormden de inspiratie voor de personen die hij schilderde. In de 18 jaar dat Caravaggio als schilder actief was, produceerde hij buitengewoon veel schilderijen. Dit was nodig omdat in Itali ë in een heel korte periode heel veel grote kerken werden gebouwd. Deze moesten natuurlijk gevuld worden met het nodige schilderwerk.
Rond 1600 gaat de grootste propagandacampagne dat het Christendom ooit kende door. De Protestanten uit het noorden komen in opstand met de Christenen uit het zuiden. Voor de Protestanten is de bijbel het enige woord van waarheid, zij volgen zwart op wit het woord van de bijbel. De heiligen en de schilderijen in de katholieke kerken beschouwen ze als obscene idolen. De Katholieken daarentegen, verdedigen de mensen die ongeletterd zijn. Hoe kunnen analfabeten zich een beeld maken van de Verlosser of het leven van de Heilige Maagd. Schilderijen en beelden werden, in de strijd naar zieltjes, eigenlijk zware artillerie!
Kerken werden hersteld en bijgebouwd, allemaal rijkelijk en kwistig versierd met schilderijen en glasramen. ‘Schilderijen en glaswerk in lood verdedigden het katholieke geloof.’
Tijdens zijn leven was Caravaggio zeer invloedrijk. Hij veranderde de manier waarop geschilderd werd in heel Europa. Hij droeg ook veel bij aan het theologische debat van die tijd. Zijn manier van schilderen was erg natuurgetrouw, met dramatische licht- en schaduweffecten (clair obscur) en volkse figuren. Hij cre ëerde een religieus of mythologisch getint drama als theater op het doek! Hij probeerde de hoofdrolspelers erop een zo natuurlijk mogelijke wijze in te plaatsen. Om dat te accentueren maakte hij op indrukwekkende wijze gebruik van ongewone perspectieven, licht en schaduw, waardoor de perfecte compositie ontstond. Tevens gaf hij veel aandacht aan details. Gebruiksvoorwerpen en kleding in details zijn in zijn de schilderijen vaak vies, rot, versleten of kapot. Bekende schilders als Peter Paul Rubens, Rembrandt van Rijn en Johannes Vermeer lieten zich in hun werken ondermeer inspireren door Caravaggio.
Momenteel zijn er nog slechts 80 van de werken van Caravaggio bekend. Vlak voor zijn dood schilderde Caravaggio een schilderij om, via kardinaal Scipione Borghese te Rome, pardon te vragen voor zijn daden. In dit schilderij toont hij David met het afgehakte hoofd van Goliath. Het zielloze hoofd, de verwrongen mond in een laatste schreeuw verstijfd, is een zelfportret. Hiermee presenteerde Caravaggio zich als iemand die weet dat hij schuldig is, maar om clementie vraagt. Die clementie kwam niet meer op tijd, want Caravaggio stierf uiteindelijk, compleet haveloos, op 18 juli van het jaar 1610. Waarschijnlijk aan een zonnesteek die hij op het strand opliep bij zijn aankomst in het Toscaanse plaatsje Porto Ercole. Hij was op dat moment ook zeer verzwakt door loodvergiftiging en syfilis. Na zijn dood verdween Caravaggio in de anonimiteit, totdat zijn werk in de tweede helft van de twintigste eeuw werd herontdekt. Pas 400 jaar na zijn dood, in 2010 dus, werd het vermoedelijke graf van de schilder teruggevonden door Italiaanse wetenschappers in Porto Ercole.
Op het monumentaal schilderij ‘De Graflegging’ van Caravaggio, dat u via google kan bekijken staat:
Nicodemus en zijn helper, waarschijnlijk Johannes, ze hebben Jezus in doeken gewikkeld; de vrouwen kijken toe en heffen de handen ten hemel terwijl de overledene in het graf wordt gelegd.
Na Jezus zijn dood vroeg Jozef van Arimatea, die een leerling was van Jezus, maar in het geheim uit vrees voor de Joden, aan Pilatus het lichaam van Jezus te mogen wegnemen. Toen Pilatus dit had toegestaan, ging hij dus heen en nam het lichaam weg. Nikodemus, die Hem vroeger ’s nachts bezocht had, kwam ook en bracht een mengsel van mirre en alo ë mee. Zij namen het lichaam van Jezus en wikkelden het met de welriekende kruiden in zwachtels, zoals bij een Joodse begrafenis gebruikelijk is. Op de plaats waar Hij gekruisigd werd, lag een tuin en in die tuin een nieuw graf, waarin nog nooit iemand was neergelegd. Omdat het graf dichtbij was, legden zij Jezus daarin neer. –
Houding en handen versterken de boogvorm in de compositie. Let ook op de hangende arm en het slepende doek. Het schilderij diende aanvankelijk als altaarstuk in een kerk in Rome, maar maakt nu deel uit van de pauselijke collectie. Het is een theatrale schilderij met lichtspots op de acteurs; de houten plank waar ze opstaan is de scène waarop ze optreden. Het schilderij heeft het aanzien van het mooiste ter wereld over ‘ De grafaflegging van Christus’.
http://www.teggelaar.com/rome-dag-5-vervolg-1/
In de St- Barholomeuskerk van Geraardsbergen hangt een schilderij’ ‘De aanbidding der Herders’ van Abraham Janssen, Janssen raakte tijdens een verblijf van 5 jaar in Rome beïnvloed door Caravaggio. In dezelfde kerk is er ook een mooie grafkapel met pi ëta, waar mensen hun berouw kunnen uiten. Ik wens u beste lezer ‘ Een Zalig Pasen’.
Karel De Pelsemaeker.